Əxlaqi xüsusiyyətlər fitri olur, yoxsa sonradan əldə edilir?
Və aleykum salam va rahmətullahi və bərakətuhu.
1) İnsanın əxlaqi xüsusiyyətləri iki qisimdir:
Birinci: İnsanın fitrətində olan, genetik əxlaqi xüsusiyyətlər;
İkinci: İnsanın həyatı boyu özünü tərbiyələndirməklə qazandığı, əldə etdiyi əxlaqi xüsusiyyətlər.
Hər bir insan əxlaqı ilə imtahan olunur. Gözəl əxlaqi xüsusiyyətlər verilmiş insanlar bu əxlaqi xüsusiyyətlərindən istifadə edib-etməyəcəkləri ilə, pis əxlaqi xüsusiyyətlər verilmiş insanlar isə bu əxlaqi xüsusiyyətlərini dəyişib-dəyişməyəcəkləri ilə imtahan olunurlar. Böyük İslam alimi İbn Qeyyim demişdir:
"Əgər soruşsan ki, hansısa bir əxlaqi xüsusiyyət sonradan qazanıla bilərmi, yoxsa əxlaqi xüsusiyyətlər yalnız fitri olur?
Cavab belədir: "Bəzən insan hansısa bir əxlaqi xüsusiyyəti qazanıb bu əxlaq üzərində o qədər qalar ki, sonda onun xasiyyətinə və daimi xüsusiyyətinə çevrilər. Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Əşəc Abdul-Qeysə (Allah ondan razı olsun) belə demişdir: “Səndə iki xislət vardır ki, Allah onları sevir. (Bu,) mülayimlik və təmkinli olmaqdır". Əşəc dedi: "Ey Allahın Elçisi! Bu iki əxlaqi keyfiyyəti özüm qazanmışam, yoxsa Uca Allah məni belə yaradıb?" Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) dedi: "Uca Allah səni belə yaradıb". Əşəc dedi: "Allaha həmd olsun ki, məni Allah və Onun Elçisinin sevdiyi iki əxlaqi keyfiyyətlə yaradıb". (Muslim, 117; Əbu Davud, 5225). Bu hədis göstərir ki, bəzi əxlaqi keyfiyyətlər insanın təbiətində olur, bəzilərini isə həyatı boyu qazanır. Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) namazın açılış duasında belə deyərdi: "Allahım! Məni ən gözəl əxlaqa yönəlt, ən gözəl əxlaqa yalnız Sən yönəldirsən. Allahım pis əxlaqı məndən uzaqlaşdır, pis əxlaqdan uzaqlaşdıran yalnız Sənsən!" (ən-Nəsəi, 896). Bu duada Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) qazanılan əxlaqı qeyd etdi". (Mədəricus-Səlikin, 3/46-47).