Ayaqyoluna getməyin ədəb qaydaları
1. Ayaqyoluna daxil olmaq istədikdə bu duanı demək müstəhəbdir (yaxşıdır):
"Bismilləh, Allahummə inni əuzu bikə minəl xubsi vəl xəbais" (Allahın adı ilə. Allahım, dişi və erkək cinlərin şərrindən Sənə sığınıram). Buna dəlil, Əlinin (A.R.O.) rəvayət etdiyi hədisdir. Hədisdə deyilir ki, Peyğəmbər (S.A.V.) demişdir: "Adəm övladı ayıb yerlərini cinlərdən qorumaq üçün ayaqyoluna girdikdə bismilləh (Allahın adı ilə) deməlidir"[1].
Digər dəlil isə Ənəsin (A.R.O.) hədisidir. Hədisdə deyilir ki, Peyğəmbər (S.A.V.) ayaqyoluna daxil olduqda belə deyərdi: "Allahummə inni əuzu bikə minəl xubsi vəl xəbais" (Allahım, dişi və erkək cinlərin şərrindən Sənə sığınıram)[2].
2. Ayaqyolundan çıxdıqda isə "Ğufranəkə" (Allahım, məni bağışla) demək müstəhəbdir (yaxşıdır):
Buna dəlil, Aişənin (A.R.O.) hədisidir. Hədisdə deyir ki, Peyğəmbər (S.A.V.) ayaqyolundan çıxdıqda, "Ğufranəkə" (Allahım, məni bağışla) deyərdi[3].
3. Ayaqyoluna daxil olduqda sol, çıxdıqda isə sağ ayaqla başlamaq müstəhəbdir (yaxşıdır):
Bunun dəlili isə, gözəl işlərə sağ, xoşagəlməz işlərə isə sol ayaqla başlamaq haqqında olan ümumi qaydadır. Buna dəlalət edən ümumi mənalı dəlillər mövcuddur[4].
4. Əgər ayaqyoluna açıq sahədə gedirsə, insanların onu görməməsi üçün uzağa getməsi müstəhəbdir:
Cabir (A.R.O.) deyir ki, "biz Peyğəmbərlə (S.A.V.) səfərə çıxmışdıq. O, ayaqyoluna gedəndə, gözdən itənə qədər uzaqlaşardı"[5].
5. Yerə oturana qədər paltarını qaldırmamaq müstəhəbdir (yaxşıdır):
İbn Ömər (A.R.O.) deyir ki, "Peyğəmbər (S.A.V.) ayaqyolunda yerə oturana qədər paltarını qaldırmazdı"[6].
6. İstər açıq sahədə, istərsə də qapalı ayaqyolunda arxasını və ya önünü qibləyə tərəf tutmaq olmaz:
Əbu Əyyub əl-Ənsari (A.R.O.), Peyğəmbərin (S.A.V.) belə dediyini rəvayət edir: "Ayaqyoluna getdikdə önünüzü və ya arxanızı qibləyə tərəf tutmayın. Ya şərqə ya da qərbə[7] tərəf tutun"[8].
Əbu Əyyub deyir ki, biz Şama getmişdik. Orada ayaqyoluları Kəbəyə tərəf tikildiyindən bacardığımız qədər başqa istiqamətə dönür, sonra Allahdan bağışlanma diləyirdik[9].
7. İnsanlar keçən yolda və ya kölgələnən yerdə subaşına çıxmaq haramdır:
Əbu Hureyrə (A.R.O.), Peyğəmbərin (S.A.V.) belə dediyini rəvayət edir: "Lənət olunan iki adamdan özünüzü qoruyun!" Orada olanlar dedilər: "Lənət olunan o iki nəfər kimlərdir?" O dedi: "İnsanlar keçən yolda və ya kölgələnən yerdə subaşına çıxan kimsə"[10].
8. Çimdiyi yerə yüngül subaşı etmək məkruh sayılır (bəyənilmir):
Humeyd əl-Himyəri deyir ki, Əbu Hureyrə kimi Peyğəmbərin (S.A.V.) səhabəsi olmuş bir nəfərlə qarşılaşdım, o mənə dedi: "Peyğəmbər (S.A.V.) bizə hər gün daranmağı və çimdiyimiz yerə yüngül subaşına çıxmağı qadağan etmişdir"[11].
9. Durğun suya, yüngül subaşı etmək haramdır:
Cabir (A.R.O.) deyir ki, "Peyğəmbər (S.A.V.), durğun suya yüngül subaşı etməyi qadağan etmişdir"[12].
10. Ayaq üstə sidik ifraz etmək olar, lakin oturmaq daha yaxşıdır:
Huzeyfə (A.R.O.) deyir ki, Peyğəmbər (S.A.V.) bir qəbilənin zibilxanasına gəlib orada ayaq üstə yüngül subaşına çıxdı. Mən oradan uzaqlaşmaq istədikdə o mənim yaxına gəməyimi tələb etdi. Mən yaxınlaşıb onun yanında dayandım. O dəstəmaz alıb xoflərinin[13] üstündən məsh etdi"[14].
Yüngül subaşı edərkən oturmağın daha yaxşı olmasını deməyimizə səbəb, Peyğəmbərin (S.A.V.) çox vaxt belə etməsidir. Hətta Aişə (A.R.O.) deyərdi ki, "Kim sizə Peyğəmbərin (S.A.V.) ayaq üstə yüngül subaşı etdiyini desə, ona inanmayın. Çünki o, ancaq oturub yüngül subaşı edərdi"[15].
Aişənin (A.R.O.) bu sözü Huzeyfənin (A.R.O.) dediyini inkar etmir. Çünki Aişə öz gördüyünü, Huzeyfə də öz gördüyünü demişdir. Bildiyimiz kimi, şəriət qaydalarına əsasən isbat edən, inkar edəndən daha öncüldür. Ona görə ki, isbat edən, digərinin bilmədiyi, əlavə elə sahibdir.
11. Sidikdən qorunmaq vacibdir:
İbn Abbas (A.R.O.) deyir ki, Peyğəmbər (S.A.V.) iki qəbirin yanından keçərkən belə dedi: "Hal-hazırda onlar əzab çəkirlər. Onlar, elə də böyük günaha görə əzab çəkmirlər. Onlardan biri sidiyindən qorunmaz, digəri isə insanlar arasında sözgəzdirənlik edərdi"[16].
12. Subaşına gedərkən sağ əli ilə cinsiyyət orqanını tutmamalı və ya onunla təmizlənməməlidir:
Əbu Qatədə (A.R.O.) Peyğəmbərin (S.A.V.) belə dediyini rəvayət edir: «Yüngül subaşı edərkən sağ əlinizlə cinsiyyət orqanına toxunmayın və sağ əlinizlə təmizlənməyin»[17].
13. Subaşından sonra su, daş və ya bunları əvəz edən[18] bir şeylə təmizlənmək olar. Lakin su ilə təmizlənmək daha yaxşıdır:
Ənəs (A.R.O.) deyir ki, «Peyğəmbər (S.A.V.) ayaqyoluna gedərkən mən və mənim kimi bir uşaq onun üçün su və nizə[19] aparardıq. O, su ilə təmizlənərdi»[20].
Aişə (A.R.O.) Peyğəmbərin (S.A.V.) belə dediyini rəvayət edir: «Biriniz ayaqyoluna gedərkən özü ilə üç ədəd daş götürsün və onlarla təmizlənsin. Bu təmizlənmək üçün kifayət edər»[21].
14. Subaşından sonra təmizlənmək üçün daşların sayı üçdən az olmamalıdır:
Salman əl-Farisi (A.R.O.) deyir ki, mənə belə bir söz dedilər: Məgər Peyğəmbəriniz (S.A.V.) sizə hər şeyi öyrədib, hətta ayaqyoluna necə getməyi də!
Salman əl-Farisi ona belə cavab verdiyini deyir: «Əlbəttə, o bizə, böyük və yüngül subaşında olarkən üzümüzü və ya arxamızı qibləyə tutmağı, yaxud (nəcisdən) sağ əl ilə təmizlənməyi, üçdən az daş ilə təmizlənməyi, peyin və ya sümüklə təmizlənməyi qadağan etmişdir!»[22]
15. Sümük və peyinlə təmizlənmək olmaz:
Cabir (A.R.O.) deyir ki, «Peyğəmbər (S.A.V.) peyin və ya sümüklə təmizlənməyi qadağan etmişdir»[23].