Allahın bəndəsini yükləməməsi - əl-Bəqərə surəsi 284 - 286 - cı ayələr

    15.08.2018
لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ * آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ * لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ

 
“Göylərdə və yerdə nə varsa, Allahındır. Siz içərinizdə olanı üzə çıxarsanız da, gizlətsəniz də Allah buna görə sizi hesaba çəkəcək. O, istədiyini bağışlayar, istədiyinə də əzab verər. Allah hər şeyə qadirdir. Peyğəmbər öz Rəbbindən ona nazil edilənə iman gətirdi, möminlər də iman gətirdilər. Hamısı Allaha, Onun mələklərinə, kitablarına və elçilərinə iman gətirdilər. Onlar dedilər: “Biz Onun elçiləri arasında fərq qoymuruq!” Onlar dedilər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağışlanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənədir!” Allah hər kəsi yalnız onun qüvvəsi çatdığı qədər mükəlləf edər. Hər kəsin qazandığı xeyir yalnız onun özünə, qazandığı şər də yalnız öz əleyhinədir. “Ey Rəbbimiz, unutsaq və ya xəta etsək bizi cəzalandırma! Ey Rəbbimiz, bizdən əvvəlkilərə yüklədiyin kimi, bizə də ağır yük yükləmə! Ey Rəbbimiz, gücümüz çatmayan şeyi daşımağa bizi vadar etmə! Bizi əfv et, bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bizim Himayədarımızsan! Kafirləri məğlub etməkdə bizə yardım et!”
 

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ {لِلَّهِ مَا فِي السَّمَوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ} قَالَ فَاشْتَدَّ ذَلِكَ عَلَى أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ بَرَكُوا عَلَى الرُّكَبِ فَقَالُوا أَيْ رَسُولَ اللَّهِ كُلِّفْنَا مِنْ الْأَعْمَالِ مَا نُطِيقُ الصَّلَاةَ وَالصِّيَامَ وَالْجِهَادَ وَالصَّدَقَةَ وَقَدْ أُنْزِلَتْ عَلَيْكَ هَذِهِ الْآيَةُ وَلَا نُطِيقُهَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَتُرِيدُونَ أَنْ تَقُولُوا كَمَا قَالَ أَهْلُ الْكِتَابَيْنِ مِنْ قَبْلِكُمْ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا بَلْ قُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ فَلَمَّا اقْتَرَأَهَا الْقَوْمُ ذَلَّتْ بِهَا أَلْسِنَتُهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِي إِثْرِهَا {آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ} فَلَمَّا فَعَلُوا ذَلِكَ نَسَخَهَا اللَّهُ تَعَالَى فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ {لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} قَالَ نَعَمْ {رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا} قَالَ نَعَمْ {رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ} قَالَ نَعَمْ {وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ} قَالَ نَعَمْ

 
Rəvayət edilir ki, Əbu Hureyra (Allah ondan razı olsun) demişdir: “(Uca Allahın): “Göylərdə və yerdə nə varsa, Alla­hındır. Siz içərinizdə olanı üzə çı­xarsanız da, gizlət­sə­niz də Allah buna görə sizi hesaba çəkəcək. O, istədiyini bağışlayar, istədiyi­nə də əzab verər. Allah hər şeyə qadirdir” (əl-Bəqərə, 284) Peyğəmbərə – salləllahu aleyhi və səlləm - nazil olduq­dan sonra onu eşidən səhabələr böyük bir sı­xın­tı keçirərək Pey­ğəmbərin – salləllahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib diz üstə oturdular və dedilər: “Ey Allahın Elçisi! Biz bacardığımızı – na­maz qılmaq, oruc tutmaq, cihad etmək və sədəqə vermək kimi əməlləri yeri­nə yetirməyə mükəlləf edildik, lakin sənə nazil olan bu ayəyə əməl etmə­yə gü­cü­müz çatmır.[1] Peyğəm­bər – salləllahu aleyhi və səlləm - (onlara) dedi: “Sizdən əvvəlki iki ki­tab əh­li kimi: “Eşitdik və asi olduq!”– sözünümü demək istəyirsiniz? Xeyr, deyin: “Eşit­dik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağış­lanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənə­dir!” On­lar: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağış­lanma dilə­yirik, dönüş də yal­nız Sənədir!”– dedilər. Camaat bunu oxuduqca dilləri bu sözlərə alışdı. Arxasınca da Allah bu ayəni nazil etdi: “Peyğəmbər öz Rəbbin­dən ona nazil edilənə iman gə­tirdi, möminlər də (iman gətir­dilər). Ha­mısı Allaha, Onun mə­ləklə­rinə, kitablarına və elçi­lə­rinə iman gə­tirdilər. (On­lar de­dilər:) “Biz Onun elçiləri ara­sında fərq qoymuruq!” Onlar dedilər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəb­bimiz! Səndən ba­ğış­­lanma diləyirik, dönüş də yal­nız Sənə­dir!” (əl-Bəqərə, 285). Onlar bunu yerinə yetirdikləri zaman Allah ﷻ onu açıqlayaraq bu ayə­ni nazil etdi: “Allah hər kəsi yalnız onun qüv­vəsi çatdığı qədər mü­kəlləf edər. Hər kəsin qa­zan­dığı (xeyir yalnız) onun özünə, qazan­dığı (şər də yalnız) öz əley­hinədir. “Ey Rəb­bimiz, unut­saq və ya xəta etsək, bizi cəzalan­dırma!” Ey Rəbbimiz, biz­dən əv­vəlkilərə yüklədiyin ki­mi, bizə də ağır yük yük­ləmə! Ey Rəbbimiz, gü­cü­müz çatmayan şeyi daşımağa bizi vadar etmə! Bizi əfv et, bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bizim Himayə­darı­mızsan! Ka­fir­ləri məğlub etmək­də bizə yardım et!” (əl-Bəqərə, 286). (Möminlər bu ayəni oxuyub hər dəfə: “Ey Rəbbi­miz!...”– deyə Allaha xitab etdikdə) Allah: “Bəli!”– deyə buyurdu”.
 
Muslim, 125, 179, 344; əl-Beyhəqi “Şuabul-İman” 322.
 

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ {وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ} قَالَ دَخَلَ قُلُوبَهُمْ مِنْهَا شَيْءٌ لَمْ يَدْخُلْ قُلُوبَهُمْ مِنْ شَيْءٍ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَسَلَّمْنَا قَالَ فَأَلْقَى اللَّهُ الْإِيمَانَ فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى {لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا} قَالَ قَدْ فَعَلْتُ {رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا} قَالَ قَدْ فَعَلْتُ {وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا} قَالَ قَدْ فَعَلْتُ

 
İbn Abbas (Allah ondan razı olsun) demişdir: “(Allahın): “Siz içərinizdə olanı üzə çı­xarsanız da, gizlət­sə­niz də Allah buna görə sizi hesaba çəkə­cək” (əl-Bəqərə, 284) ayəsi nazil olduqda, (hələ) səhabələrin qəlblərinə girməyən bir şey bu səbəbdən onların qəlbinə girdi.[2] Onda Peyğəmbər – salləllahu aleyhi və səlləm - buyurdu: “Deyin: “Eşit­dik, itaət etdik və qəbul etdik!” (Beləliklə də) Allah imanı onların qəlbinə yer­­ləşdirdi, sonra da bu ayəni nazil etdi:  “Allah hər kəsi yalnız onun qüv­vəsi çatdığı qədər mü­kəlləf edər. Hər kəsin qa­zan­dığı (xeyir yalnız) onun özünə, qazandığı (şər də yalnız) öz əley­hinədir. “Ey Rəb­bimiz, unut­saq və ya xəta etsək, bizi cəzalan­dırma!” (əl-Bəqərə, 286), Allah: “İstədiyinizi yerinə yetirdim”– dedi. “Ey Rəbbimiz, biz­dən əv­vəlkilərə yüklədiyin kimi, bizə də ağır yük yük­ləmə!” (əl-Bəqərə, 286), Allah: “İstədiyinizi yerinə yetirdim”– dedi, “...bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bizim Himayə­darı­mızsan!” (əl-Bəqərə, 286), Allah: “İstədiyinizi yerinə yetirdim”– dedi”.
 
Muslim, 126, 180, 345; ən-Nəsai “Sunənul-Kubra” 10993, 11059; Əbu Avanə, 167; əl-Beyhəqi “Sunənus-Suğra” 747; əl-Beyhəqi “Şuabul-İman” 2184; İbn Hibban, 5069.
 

عَنْ سَالِمٍ ، أَنَّ أَبَاهُ ، قَرَأَ : {وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ} فَدَمَعَتْ عَيْنُهُ . فَبَلَغَ صَنِيعُهُ ابْنَ عَبَّاسٍ فَقَالَ : يَرْحَمُ اللَّهُ أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، لَقَدْ صَنَعَ كَمَا صَنَعَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ أُنْزِلَتْ ، فَنَسَخَتْهَا الآيَةُ الَّتِي بَعْدَهَا : {لاَ يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا}.

 
Səlim (Allah ona rəhm etsin) rəvayət edir ki, onun atası İbn Ömə (Allah ondan razı olsun): “Siz içərinizdə olanı üzə çı­xarsanız da, gizlət­sə­niz də Allah buna görə sizi hesaba çəkəcək. O, istədiyini bağışlayar, istədiyi­nə də əzab verər. Allah hər şeyə qadirdir” (əl-Bəqərə, 284) – ayəsini oxudu və gözləri yaşla doldu. Onun bu halı İbn Abbasa çatdıqda, o dedi: “Allah Əbu Abdur-Rahmənə rəhm etsin! O, Allah Elçisinin – salləllahu aleyhi və səlləm - səhabələrinin bu ayə nazil olarkən yaşadığı halı yaşadı. Daha sonra nazil olan ayə bu ayənin hökmünü ləğv etdi”.     
 
İbn Cərir ət-Tabəri “Cəmiul-Bəyən” 6462, 6501; İbn Kəsir “Təfsir” 1/730; əl-Hakim, 3133. Ali Nasr və əl-Hilali səhih olduğunu bildirmişlər.

 
[1] Yəni, heç birimiz nəfsi istəklərin və şeytani vəsvəsələrin qabağını biryolluq ala bilməz. Qoy hər kəs Allahın və Onun peyğəmbərinin – salləllahu aleyhi və səlləm - buyuruqlarını bacardığı qədər yerinə yetirsin, çünki Allah hər kəsi, yalnız onun qüv­vəsi çatdığı qədər mü­kəlləf edir.
[2] Bu ayədən sonra səhabələrin qəlbləri təşvişə düşdü və onlar elə güman etdilər ki, qəlblə­rindən keçən hər bir şeyə görə haqq-hesaba çəkiləcəklər.