Həddi aşmaq haqda

[1] Bu hədisi Beyhəqi “Şoəbul-İman” əsərində (2/22/1058) rəvayət etmiş və Mu­­həm­məd Na­si­rəd­din əl-Al­ba­ni “Səhih əl-Ədəbul-Mufrad” əsərində onun “səhih” ol­du­ğunu demişdir.

[2] Burada Peyğəmbər ﷺ Qiyamət günü baş verəcək dəhşətləri və Cəhənnəmdəki əzabı qəsd edir. Bu xəbərdarlıq isə insanı Allaha daha çox ibadət etməyə təşviq edir. Digər hə­disdə deyilir ki, Peyğəmbər ﷺ bunu deyəndə səhabələr üz­­lə­rini tutub inilti ilə ağlamağa başladılar (Səhih əl-Buxari, 4621).

[3] Bu, dəlildir ki, insanları Allahın yoluna dəvət edən adam onları həm Allahın əzabı ilə qorxutmalı, həm də Onun mərhəməti ilə müjdələməlidir. Belə ki, mömin adam Allaha təkcə qorxu ilə yox, həm də ümidlə ibadət etməlidir. Bu xüsusda, Uca Allah belə buyurur: “Onlar (gecə namazını qıl­maq üçün) böyür­lərini yataq­dan qaldı­rır, qorxu və ümid içində öz Rəbbinə yalvarır və on­lara ver­di­yi­miz ruzi­lərdən (Allah yo­lun­da) xərc­ləyirlər” (əs-Səcdə, 16). Bir çox alimlər ibadətdə olan qor­xu və ümidi göydə uçan qu­şun qanadlarına bənzətmiş, ibadətin Sünnəyə müvafiq ol­ması üçün bunların hər ikisinin eyni səviyyədə olmasını tövsiyə etmişlər. Belə ki, ümid qorxudan çox olduğu təqdirdə adam arxayınlaşır, Allahın əzabı yadına düşmür və bu da onu Allahın mərhəmətinə ümid edə­rək, günah işlər görməyə təhrik edir. Qorxu ümiddən çox olduqda isə adam Allahın mər­həmətindən ümidini kəsir. Bunların birinin digərindən çox olması böyük gü­nahlara aid edilir. Demək, bunları cəm etmək vacibdir. Uca Allah buyurur: “Qullarıma xəbər ver ki, Mən Bağışla­yanam, Rəhmli­yəm. Əzabım isə ağrılı-acılı əzab­dır” (əl-Hicr, 49-50).

[4] Burada “doğru yol” deyildikdə, Peyğəmbərin ﷺ yolu nəzərdə tutulur. Ərəbcə buna “Sünnə” deyilir. Yəni, Muhəmməd Peyğəmbərin ﷺ dediyi sözlər, etdiyi əməllər və təsdiq etdiyi sözlər və əməllər.

[5] Yəni Sünnəyə tam şəkildə riayət edə bilməsəniz, heç olmasa, buna yaxınlaşın. Pey­ğəmbərin ﷺ izarının ətəyini buna misal çəkmək olar. Onun izarının ətəyi baldırının ya­rısına çatırmış. Demək, libasın ətəyini baldırın yarısına qədər qaldırmaq Sünnədir. Lakin bunu bacarmayan adam, heç olmasa buna yaxınlaşmalı, yəni libasının ətəyini baldırın ya­rısına qədər qaldırmasa da, onu topuğundan aşağı salıb Sünnəyə müxalif hərəkət etmə­məlidir. Əbu Zərr (Allah ondan razı olsun) rə­vayət edir ki, Pey­ğəm­bər ﷺ belə buyurmuşdur: “Üç qism in­san vardır ki, Qiyamət günü Allah on­ları danışdırma­yacaq, onla­rın üzü­nə baxma­ya­caq­ və onları tə­mi­zə çı­xar­mayacaq­dır. Üstəlik, onları üzücü əzab gözləyir.” Əbu Zərr (Allah ondan razı olsun) dedi: “Peyğəmbər ﷺ buna də­lalət edən ayəni (“Ali-İmran” surəsi­nin 77-ci ayəsini) üç dəfə təkrar oxudu. Mən dedim: “Onların ­ü­midləri boşa çıxdı, özləri də ziyana uğ­­radılar. Kimlər­dir onlar, ya Rəsulullah?” Peyğəmbər ﷺ buyurdu: “Libasının ətəyini topuq­dan aşa­ğı uza­dan, ver­di­yini ba­şa qaxan və yalandan and içməklə malını satan kimsələr” (Səhih Muslim, 293); başqa bir hədisdə Peyğəmbər ﷺ de­mişdir: “Paltarın to­puq­dan aşa­ğı düşən hissəsinə görə bu topuqlar Cəhən­nəm odunda ya­nacaqdır” (Səhih əl-Buxari, 5787). Xüsusilə qeyd edək ki, bu hökm yalnız kişilərə aiddir.

[6] əl-Buxari “Ədəbul-Mufrad” 254. əl-Albani sə­hih demişdir.