"Qədr gecəsi" surəsinin izahı

Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə! 1. Həqiqətən, Biz onu (Quranı) Qədr gecəsində nazil etdik! 2. Sən haradan biləsən ki, Qədr gecəsi nədir? 3. Qədr gecəsi min aydan xeyirlidir. 4. O gecə Rəbbinin izni ilə mələklər və Ruh (Cəbrail) hər işə görə yerə enirlər. 5. O gecə sübh açılanadək əmin-amanlıq olur.
əl-Qadr (Qədr gecəsi) surəsinin izahı

Həqiqətən, Biz onu (Quranı) Qədr gecəsində nazil etdik!
Uca Allah bu ayədə “Biz” dedikdə, Öz əzəmətini və ucalığını bildirir. O, Qurani Kərimdə bu ayədə olduğu kimi bəzən Özünü əzəmətləndirərək “Biz” deyə zikr edir. O buyurur: “Şübhəsiz ki, Zikri Biz nazil etdik, əlbəttə, Biz də onu qoruyacağıq” (əl-Hicr, 9).
Bəzən də Öz təkliyini bildirərək "Mən" deyə zikr edir. Uca Allah buyurur: “Həqiqətən, Mən Allaham. Məndən başqa heç bir məbud yoxdur. Mənə ibadət et və Məni xatırlamaq üçün namaz qıl!” (Taha, 14).
Bu ona görədir ki, Allah həm təkdir, həm də əzəmətlidir. O ayələrdə ki, Uca Allahın sifətləri zikr edilir, həmin ayələrdə əzəmət bildirən əvəzlikdən istifadə olunur. Həmçinin, o ayələrdə ki, söhbət Uca Allahın təkliyindən gedir, həmin ayələrdə təkdə olan əvəzlikdən istifadə olunur. Allah təala Quranı Qədr gecəsində nazil etmişdir. Bu o deməkdir ki, Quran Qədr gecəsində nazil olmağa başlamışdır. Qədr gecəsi Ramazan ayındadır. Allah təala buyurur: “İnsanlara doğru yolu göstərən, bu yolun və haqqı batildən ayırd edənin açıq-aydın dəlilləri olan Quran ramazan ayında nazil edilmişdir” (əl-Bəqərə, 185). Bu və yuxarıda qeyd olunan ayələri cəm etdikdə Quranın Ramazan ayında, Qədr gecəsində nazil olması sübüt olunur. Qədr sözü şərəf, həmçinin, təqdir deməkdir. Çünki, Qədr gecəsi şərəfli, qədir-qiyməti böyük olan bir gecədir. Həmçinin, o gecə bir illik qədər təqdir edilir. Sonra Allah buyurur:
 
Sən haradan biləsən ki, Qədr gecəsi nədir?
Ayədəki sualın bu cür qoyuluşu haqqında soruşulan ismin əzəmətli olduğunu bildirir. Qurani Kərimdə bu cür cümlələrə çox rast gəlmək olur. Məsələn, başqa bir ayədə belə deyilir: “Səndən o Saat barəsində: “O nə vaxt qopacaq?”– deyə soruşurlar. Axı sən onu haradan biləsən?! Onu kamil bilmək sənin Rəbbinə aiddir. Sən yalnız ondan qorxanı xəbərdar edənsən” (ən-Naziat, 42-45).
Yəni sən Qədr gecəsinin şərəfini və əzəmətini haradan biləsən. Sonra Uca Allah bunu açıqlayaraq buyurur:
 
Qədr gecəsi min aydan xeyirlidir
Bu cümlə əvvəlki ayədəki sualın cavabıdır. Bu ayədə “xeyirlidir” dedikdə Qədr gecəsində edilən yaxşı əməlin mükafatı nəzərdə tutulur. Həmçinin, Qədr gecəsində Uca Allahın müsəlmanlara xeyir-bərəkət nazil etməsi nəzərdə tutulur. Sonra Allah təala o gecədə baş verənləri bildirərək buyurur:
 
O gecə Rəbbinin izni ilə mələklər və Ruh (Cəbrail) hər işə görə yerə enirlər
Qədr gecəsində mələklər tədriclə yerə enirlər. Mələklər yeddi qat səmanın sakinləridir. Ona görə də onlar yer üzü dolana qədər tədriclə yerə enirlər. O gecə mələklərin yerə enmələri Allahın mərhəmətinin, xeyir-bərəkətinin yerə nazil olmasını bildirir. Belə ki, mələklərin bir yerə daxil olmaqdan imtina etmələri həmin yerin xeyir-bərəkətdən uzaq olmasına dəlalət edir. Məsələn, Peyğəmbərin səhih hədislərində xəbər verilir ki, mələklər it və surət olan yerlərə, yəni insan və heyvan şəkli və ya heykəli olan yerlərə daxil olmazlar. Odur ki, olduğunuz yerlərə surət qoymaqla mələklərin daxil olmalarına maneçilik törətməyin!
Həmçinin, bu ayədə Ruhun, yəni Cəbrayıl adlı mələyin enməsi bildirilir. Uca Allahın onu burada xüsusi qeyd etməsi onun şərəf və fəzilətini bildirir.
 
O gecə sübh açılanadək əmin-amanlıq olur
O gecə mələklərin yerə enməsi sübh açılanadək davam edir. Dan yeri söküləndə isə Qədr gecəsinin vaxtı bitir. Qədr gecəsinin "salam" (əmin-amanlıq) olaraq vəsf edilməsi, o gecəni ibadətlə keçirənin günahlardan və Allahın cəzasından salamat olmasına görədir. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - demişdir: “Kim Qədr gecə­sin­i imanla və mükafatını Allahdan umaraq ibadətlə keçirərsə, keçmiş gü­nah­ları bağışlanar”. (əl-Buxari, 35). Şübhəsiz ki, günahların bağışlanması cəzadan salamat olmaq deməkdir.

Qədr gecəsi Ramazan ayının hansı gecəsidir?

Qədr gecəsi Ramazan ayının axır on gecəsindən biridir. Peyğəmbər demişdir: “Qədr gecəsini rama­zanın son on gecəsinin tək gecələrində – ayın axırına doqquz, yaxud yeddi, ya­xud da beş gecə qalmış axtarın.” (əl-Buxari, 2021).
Həmçinin, rəvayət edilir ki, Əbu Səid demişdir: “Biz Peyğəmbərlə birlikdə rama­zan ayı­nın orta on gününü (məsciddə etikaf etdik). İyirminci günün səhəri o, min­bərə qalxıb xütbə verdi və dedi: “Qədr gecəsinin nə zaman olacağı mənə gös­tə­rildi, sonra isə bu mənə unutduruldu. Siz onu son on günün tək gecələrində axtarın. Mən yuxuda su və palçıq üzərinə səcdə etdiyimi gördüm. Kim Allahın Elçisi ilə etikaf etmişdirsə, (etikafını davam etməyə) qayıtsın.” Beləlik­lə, biz eti­ka­fımızı davam etdik. Həmin gecə göydə bir dənə də olsun bulud yox idi. Bir­dən başımızın üstünü bulud­lar aldı və elə gur yağış yağdı ki, hətta məs­ci­din xurma budaqlarından düzəldilmiş tavanı belə dammağa başladı. Sonra na­maz üçün iqamə verildi. Mən Peyğəmbərin su və palçıq üzərinə səcdə et­di­yi­ni, hətta alnındakı palçığın izini də gördüm.  (əl-Buxari, 2016). Bu hədisdə bildirilir ki, Peyğəmbərə Qədr gecəsinin iyirmi birinci gecə olduğu yuxuda göstərilmişdir. 
Həmçinin, İbn Ömər rəvayət edir ki, Peyğəmbərin əshabələrindən bir neçəsi yu­xuda Qədr gecəsinin ramazan ayının axır yeddi gecəsindən birində olacağını gör­dülər. Onda Peyğəmbər buyurdu: “Görürəm, qədr gecəsi­nin son yeddi gecədə olacağına dair gördüyünüz yuxular bir-birinə uyğun gəlir. Odur ki, qoy bu gecəni axtaranlar son yeddi gecədə axtarsınlar.” (əl-Buxari, 2015).
Yəni həmin ildə son yeddi gecədə axtarsınlar. Lakin qalan illərdə isə on gecədə axtarsınlar. Çünki Qədr gecəsi təyin edilməmişdir. Ona görə də, məsələn, Qədr gecəsi bu il Ramazan ayının iyirmi yeddinci gecəsi ola bilər, gələn il iyirmi birinci gecəsi, növbəti il isə iyirmi beşinci gecəsi ola bilər və beləcə hər il yerini dəyişə bilər. Uca Allahın Qədr gecəsinin hansı gecə olduğunu bildirməməsinin aşağıdakı iki böyük faydası vardır:
Birinci fayda: Onu axtarmaqda sadiq olanla tənbəllik edənin aşkar olunması. Çünki Qədr gecəsini axtarmaqda sadiq olan ona yetişmək üçün on gecəni ibadət edərək yorulmağına əhəmiyyət verməz. Tənbəllik edən isə bir gecəyə yetişmək üçün on gecəni ibadətlə keçirməyə tənbəllik edər.
İkinci fayda: Müsəlmanların çoxlu xeyir əməllər edərək böyük savablara nail olmaları. Çünki xeyir əməlləri çoxaltdıqca, savablar da artır.
Aişə (Allah ondan razı olsun) belə demişdir: “Mən dedim: “Ey Allahın Elçisi, de görüm, hansı gecə­nin Qədr gecəsi olduğunu bilsəm, nə deyim?” Allah Elçisi (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurdu: “De: “Allahummə innəkə afuvvun kərimun tuhibbul-afva fə'fu-anni”. (ət-Tirmizi, 3513, 3855). Duanın tərcüməsi: Allahım, Sən Bağışlayan, Səxavətlisən və bağışlamağı sevirsən, məni bağışla!