əl-Fəth surəsi 24 – 26 – cı ayələr

    09.05.2019
وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا * هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ وَنِسَاءٌ مُؤْمِنَاتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَئُوهُمْ فَتُصِيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا * إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى وَكَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا

 
“Sizi onların üzərində qələbə çalmağa müvəffəq etdikdən sonra, Məkkə vadisində onların əlini sizdən, sizin də əlinizi onlardan çəkən Odur. Allah sizin nə etdiklərinizi Görəndir. Onlar kafirlər, sizi Məscidul-Hərama buraxmayan və qurbanlıq heyvanlarını qurbangaha gedib çatmağa qoymayan kimsələrdir. Əgər Məkkədə tanımadığınız mömin kişi və mömin qadınları bilmədən tapdalayıb əzmək və onların ucbatından günaha batmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmasaydınız, Allah ora zorla girməyinizə izin verərdi. Lakin Allah istədiyini Öz mərhəmətinə qovuşdursun deyə buna izin vermədi. Əgər onlar bir-birindən seçilsəydilər, Biz onlardan kafir olanlara ağrılı-acılı bir əzab verərdik. Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə mənəvi rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu. Onların buna daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi bilir”
 

عَنْ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ وَمَرْوَانَ يُصَدِّقُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدِيثَ صَاحِبِهِ قَالَا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زَمَنَ الْحُدَيْبِيَةِ حَتَّى إِذَا كَانُوا بِبَعْضِ الطَّرِيقِ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ بِالْغَمِيمِ فِي خَيْلٍ لِقُرَيْشٍ طَلِيعَةٌ فَخُذُوا ذَاتَ الْيَمِينِ فَوَاللَّهِ مَا شَعَرَ بِهِمْ خَالِدٌ حَتَّى إِذَا هُمْ بِقَتَرَةِ الْجَيْشِ فَانْطَلَقَ يَرْكُضُ نَذِيرًا لِقُرَيْشٍ وَسَارَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى إِذَا كَانَ بِالثَّنِيَّةِ الَّتِي يُهْبَطُ عَلَيْهِمْ مِنْهَا بَرَكَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ فَقَالَ النَّاسُ حَلْ حَلْ فَأَلَحَّتْ فَقَالُوا خَلَأَتْ الْقَصْوَاءُ خَلَأَتْ الْقَصْوَاءُ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا خَلَأَتْ الْقَصْوَاءُ وَمَا ذَاكَ لَهَا بِخُلُقٍ وَلَكِنْ حَبَسَهَا حَابِسُ الْفِيلِ ثُمَّ قَالَ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَسْأَلُونِي خُطَّةً يُعَظِّمُونَ فِيهَا حُرُمَاتِ اللَّهِ إِلَّا أَعْطَيْتُهُمْ إِيَّاهَا ثُمَّ زَجَرَهَا فَوَثَبَتْ قَالَ فَعَدَلَ عَنْهُمْ حَتَّى نَزَلَ بِأَقْصَى الْحُدَيْبِيَةِ عَلَى ثَمَدٍ قَلِيلِ الْمَاءِ يَتَبَرَّضُهُ النَّاسُ تَبَرُّضًا فَلَمْ يُلَبِّثْهُ النَّاسُ حَتَّى نَزَحُوهُ وَشُكِيَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْعَطَشُ فَانْتَزَعَ سَهْمًا مِنْ كِنَانَتِهِ ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ يَجْعَلُوهُ فِيهِ فَوَاللَّهِ مَا زَالَ يَجِيشُ لَهُمْ بِالرِّيِّ حَتَّى صَدَرُوا عَنْهُ فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ جَاءَ بُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ الْخُزَاعِيُّ فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِهِ مِنْ خُزَاعَةَ وَكَانُوا عَيْبَةَ نُصْحِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ أَهْلِ تِهَامَةَ فَقَالَ إِنِّي تَرَكْتُ كَعْبَ بْنَ لُؤَيٍّ وَعَامِرَ بْنَ لُؤَيٍّ نَزَلُوا أَعْدَادَ مِيَاهِ الْحُدَيْبِيَةِ وَمَعَهُمْ الْعُوذُ الْمَطَافِيلُ وَهُمْ مُقَاتِلُوكَ وَصَادُّوكَ عَنْ الْبَيْتِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّا لَمْ نَجِئْ لِقِتَالِ أَحَدٍ وَلَكِنَّا جِئْنَا مُعْتَمِرِينَ وَإِنَّ قُرَيْشًا قَدْ نَهِكَتْهُمْ الْحَرْبُ وَأَضَرَّتْ بِهِمْ فَإِنْ شَاءُوا مَادَدْتُهُمْ مُدَّةً وَيُخَلُّوا بَيْنِي وَبَيْنَ النَّاسِ فَإِنْ أَظْهَرْ فَإِنْ شَاءُوا أَنْ يَدْخُلُوا فِيمَا دَخَلَ فِيهِ النَّاسُ فَعَلُوا وَإِلَّا فَقَدْ جَمُّوا وَإِنْ هُمْ أَبَوْا فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَأُقَاتِلَنَّهُمْ عَلَى أَمْرِي هَذَا حَتَّى تَنْفَرِدَ سَالِفَتِي وَلَيُنْفِذَنَّ اللَّهُ أَمْرَهُ فَقَالَ بُدَيْلٌ سَأُبَلِّغُهُمْ مَا تَقُولُ قَالَ فَانْطَلَقَ حَتَّى أَتَى قُرَيْشًا قَالَ إِنَّا قَدْ جِئْنَاكُمْ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ وَسَمِعْنَاهُ يَقُولُ قَوْلًا فَإِنْ شِئْتُمْ أَنْ نَعْرِضَهُ عَلَيْكُمْ فَعَلْنَا فَقَالَ سُفَهَاؤُهُمْ لَا حَاجَةَ لَنَا أَنْ تُخْبِرَنَا عَنْهُ بِشَيْءٍ وَقَالَ ذَوُو الرَّأْيِ مِنْهُمْ هَاتِ مَا سَمِعْتَهُ يَقُولُ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ كَذَا وَكَذَا فَحَدَّثَهُمْ بِمَا قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَامَ عُرْوَةُ بْنُ مَسْعُودٍ فَقَالَ أَيْ قَوْمِ أَلَسْتُمْ بِالْوَالِدِ قَالُوا بَلَى قَالَ أَوَلَسْتُ بِالْوَلَدِ قَالُوا بَلَى قَالَ فَهَلْ تَتَّهِمُونِي قَالُوا لَا قَالَ أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّي اسْتَنْفَرْتُ أَهْلَ عُكَاظَ فَلَمَّا بَلَّحُوا عَلَيَّ جِئْتُكُمْ بِأَهْلِي وَوَلَدِي وَمَنْ أَطَاعَنِي قَالُوا بَلَى قَالَ فَإِنَّ هَذَا قَدْ عَرَضَ لَكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ اقْبَلُوهَا وَدَعُونِي آتِيهِ قَالُوا ائْتِهِ فَأَتَاهُ فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَحْوًا مِنْ قَوْلِهِ لِبُدَيْلٍ فَقَالَ عُرْوَةُ عِنْدَ ذَلِكَ أَيْ مُحَمَّدُ أَرَأَيْتَ إِنْ اسْتَأْصَلْتَ أَمْرَ قَوْمِكَ هَلْ سَمِعْتَ بِأَحَدٍ مِنْ الْعَرَبِ اجْتَاحَ أَهْلَهُ قَبْلَكَ وَإِنْ تَكُنِ الْأُخْرَى فَإِنِّي وَاللَّهِ لَأَرَى وُجُوهًا وَإِنِّي لَأَرَى أَوْشَابًا مِنْ النَّاسِ خَلِيقًا أَنْ يَفِرُّوا وَيَدَعُوكَ فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ امْصُصْ بِبَظْرِ اللَّاتِ أَنَحْنُ نَفِرُّ عَنْهُ وَنَدَعُهُ فَقَالَ مَنْ ذَا قَالُوا أَبُو بَكْرٍ قَالَ أَمَا وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْلَا يَدٌ كَانَتْ لَكَ عِنْدِي لَمْ أَجْزِكَ بِهَا لَأَجَبْتُكَ قَالَ وَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَكُلَّمَا تَكَلَّمَ أَخَذَ بِلِحْيَتِهِ وَالْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمَعَهُ السَّيْفُ وَعَلَيْهِ الْمِغْفَرُ فَكُلَّمَا أَهْوَى عُرْوَةُ بِيَدِهِ إِلَى لِحْيَةِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَرَبَ يَدَهُ بِنَعْلِ السَّيْفِ وَقَالَ لَهُ أَخِّرْ يَدَكَ عَنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَفَعَ عُرْوَةُ رَأْسَهُ فَقَالَ مَنْ هَذَا قَالُوا الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ فَقَالَ أَيْ غُدَرُ أَلَسْتُ أَسْعَى فِي غَدْرَتِكَ وَكَانَ الْمُغِيرَةُ صَحِبَ قَوْمًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ فَقَتَلَهُمْ وَأَخَذَ أَمْوَالَهُمْ ثُمَّ جَاءَ فَأَسْلَمَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَمَّا الْإِسْلَامَ فَأَقْبَلُ وَأَمَّا الْمَالَ فَلَسْتُ مِنْهُ فِي شَيْءٍ ثُمَّ إِنَّ عُرْوَةَ جَعَلَ يَرْمُقُ أَصْحَابَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِعَيْنَيْهِ قَالَ فَوَاللَّهِ مَا تَنَخَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ وَإِذَا أَمَرَهُمْ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ فَرَجَعَ عُرْوَةُ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَيْ قَوْمِ وَاللَّهِ لَقَدْ وَفَدْتُ عَلَى الْمُلُوكِ وَوَفَدْتُ عَلَى قَيْصَرَ وَكِسْرَى وَالنَّجَاشِيِّ وَاللَّهِ إِنْ رَأَيْتُ مَلِكًا قَطُّ يُعَظِّمُهُ أَصْحَابُهُ مَا يُعَظِّمُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُحَمَّدًا وَاللَّهِ إِنْ تَنَخَّمَ نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ وَإِذَا أَمَرَهُمْ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ وَإِنَّهُ قَدْ عَرَضَ عَلَيْكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ فَاقْبَلُوهَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي كِنَانَةَ دَعُونِي آتِيهِ فَقَالُوا ائْتِهِ فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابِهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَذَا فُلَانٌ وَهُوَ مِنْ قَوْمٍ يُعَظِّمُونَ الْبُدْنَ فَابْعَثُوهَا لَهُ فَبُعِثَتْ لَهُ وَاسْتَقْبَلَهُ النَّاسُ يُلَبُّونَ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا يَنْبَغِي لِهَؤُلَاءِ أَنْ يُصَدُّوا عَنْ الْبَيْتِ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَى أَصْحَابِهِ قَالَ رَأَيْتُ الْبُدْنَ قَدْ قُلِّدَتْ وَأُشْعِرَتْ فَمَا أَرَى أَنْ يُصَدُّوا عَنْ الْبَيْتِ فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ يُقَالُ لَهُ مِكْرَزُ بْنُ حَفْصٍ فَقَالَ دَعُونِي آتِيهِ فَقَالُوا ائْتِهِ فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَيْهِمْ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَذَا مِكْرَزٌ وَهُوَ رَجُلٌ فَاجِرٌ فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَبَيْنَمَا هُوَ يُكَلِّمُهُ إِذْ جَاءَ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو قَالَ مَعْمَرٌ فَأَخْبَرَنِي أَيُّوبُ عَنْ عِكْرِمَةَ أَنَّهُ لَمَّا جَاءَ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَقَدْ سَهُلَ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ قَالَ مَعْمَرٌ قَالَ الزُّهْرِيُّ فِي حَدِيثِهِ فَجَاءَ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو فَقَالَ هَاتِ اكْتُبْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ كِتَابًا فَدَعَا النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْكَاتِبَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ قَالَ سُهَيْلٌ أَمَّا الرَّحْمَنُ فَوَاللَّهِ مَا أَدْرِي مَا هُوَ وَلَكِنْ اكْتُبْ بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ كَمَا كُنْتَ تَكْتُبُ فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ وَاللَّهِ لَا نَكْتُبُهَا إِلَّا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اكْتُبْ بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ ثُمَّ قَالَ هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ سُهَيْلٌ وَاللَّهِ لَوْ كُنَّا نَعْلَمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ مَا صَدَدْنَاكَ عَنْ الْبَيْتِ وَلَا قَاتَلْنَاكَ وَلَكِنْ اكْتُبْ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَاللَّهِ إِنِّي لَرَسُولُ اللَّهِ وَإِنْ كَذَّبْتُمُونِي اكْتُبْ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ الزُّهْرِيُّ وَذَلِكَ لِقَوْلِهِ لَا يَسْأَلُونِي خُطَّةً يُعَظِّمُونَ فِيهَا حُرُمَاتِ اللَّهِ إِلَّا أَعْطَيْتُهُمْ إِيَّاهَا فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى أَنْ تُخَلُّوا بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْبَيْتِ فَنَطُوفَ بِهِ فَقَالَ سُهَيْلٌ وَاللَّهِ لَا تَتَحَدَّثُ الْعَرَبُ أَنَّا أُخِذْنَا ضُغْطَةً وَلَكِنْ ذَلِكَ مِنْ الْعَامِ الْمُقْبِلِ فَكَتَبَ فَقَالَ سُهَيْلٌ وَعَلَى أَنَّهُ لَا يَأْتِيكَ مِنَّا رَجُلٌ وَإِنْ كَانَ عَلَى دِينِكَ إِلَّا رَدَدْتَهُ إِلَيْنَا قَالَ الْمُسْلِمُونَ سُبْحَانَ اللَّهِ كَيْفَ يُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جَاءَ مُسْلِمًا فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلِ بْنِ عَمْرٍو يَرْسُفُ فِي قُيُودِهِ وَقَدْ خَرَجَ مِنْ أَسْفَلِ مَكَّةَ حَتَّى رَمَى بِنَفْسِهِ بَيْنَ أَظْهُرِ الْمُسْلِمِينَ فَقَالَ سُهَيْلٌ هَذَا يَا مُحَمَّدُ أَوَّلُ مَا أُقَاضِيكَ عَلَيْهِ أَنْ تَرُدَّهُ إِلَيَّ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّا لَمْ نَقْضِ الْكِتَابَ بَعْدُ قَالَ فَوَاللَّهِ إِذًا لَمْ أُصَالِحْكَ عَلَى شَيْءٍ أَبَدًا قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَجِزْهُ لِي قَالَ مَا أَنَا بِمُجِيزِهِ لَكَ قَالَ بَلَى فَافْعَلْ قَالَ مَا أَنَا بِفَاعِلٍ قَالَ مِكْرَزٌ بَلْ قَدْ أَجَزْنَاهُ لَكَ قَالَ أَبُو جَنْدَلٍ أَيْ مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ أُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جِئْتُ مُسْلِمًا أَلَا تَرَوْنَ مَا قَدْ لَقِيتُ وَكَانَ قَدْ عُذِّبَ عَذَابًا شَدِيدًا فِي اللَّهِ قَالَ فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَأَتَيْتُ نَبِيَّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ أَلَسْتَ نَبِيَّ اللَّهِ حَقًّا قَالَ بَلَى قُلْتُ أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ قَالَ بَلَى قُلْتُ فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا قَالَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ وَلَسْتُ أَعْصِيهِ وَهُوَ نَاصِرِي قُلْتُ أَوَلَيْسَ كُنْتَ تُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ فَنَطُوفُ بِهِ قَالَ بَلَى فَأَخْبَرْتُكَ أَنَّا نَأْتِيهِ الْعَامَ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ قَالَ فَأَتَيْتُ أَبَا بَكْرٍ فَقُلْتُ يَا أَبَا بَكْرٍ أَلَيْسَ هَذَا نَبِيَّ اللَّهِ حَقًّا قَالَ بَلَى قُلْتُ أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ قَالَ بَلَى قُلْتُ فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا قَالَ أَيُّهَا الرَّجُلُ إِنَّهُ لَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَلَيْسَ يَعْصِي رَبَّهُ وَهُوَ نَاصِرُهُ فَاسْتَمْسِكْ بِغَرْزِهِ فَوَاللَّهِ إِنَّهُ عَلَى الْحَقِّ قُلْتُ أَلَيْسَ كَانَ يُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ وَنَطُوفُ بِهِ قَالَ بَلَى أَفَأَخْبَرَكَ أَنَّكَ تَأْتِيهِ الْعَامَ قُلْتُ لَا قَالَ فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ قَالَ الزُّهْرِيُّ قَالَ عُمَرُ فَعَمِلْتُ لِذَلِكَ أَعْمَالًا قَالَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ قَضِيَّةِ الْكِتَابِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِأَصْحَابِهِ قُومُوا فَانْحَرُوا ثُمَّ احْلِقُوا قَالَ فَوَاللَّهِ مَا قَامَ مِنْهُمْ رَجُلٌ حَتَّى قَالَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمَّا لَمْ يَقُمْ مِنْهُمْ أَحَدٌ دَخَلَ عَلَى أُمِّ سَلَمَةَ فَذَكَرَ لَهَا مَا لَقِيَ مِنْ النَّاسِ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ أَتُحِبُّ ذَلِكَ اخْرُجْ ثُمَّ لَا تُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ كَلِمَةً حَتَّى تَنْحَرَ بُدْنَكَ وَتَدْعُوَ حَالِقَكَ فَيَحْلِقَكَ فَخَرَجَ فَلَمْ يُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ نَحَرَ بُدْنَهُ وَدَعَا حَالِقَهُ فَحَلَقَهُ فَلَمَّا رَأَوْا ذَلِكَ قَامُوا فَنَحَرُوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَحْلِقُ بَعْضًا حَتَّى كَادَ بَعْضُهُمْ يَقْتُلُ بَعْضًا غَمًّا ثُمَّ جَاءَهُ نِسْوَةٌ مُؤْمِنَاتٌ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمْ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ حَتَّى بَلَغَ بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ } فَطَلَّقَ عُمَرُ يَوْمَئِذٍ امْرَأَتَيْنِ كَانَتَا لَهُ فِي الشِّرْكِ فَتَزَوَّجَ إِحْدَاهُمَا مُعَاوِيَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ وَالْأُخْرَى صَفْوَانُ بْنُ أُمَيَّةَ ثُمَّ رَجَعَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى الْمَدِينَةِ فَجَاءَهُ أَبُو بَصِيرٍ رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ وَهُوَ مُسْلِمٌ فَأَرْسَلُوا فِي طَلَبِهِ رَجُلَيْنِ فَقَالُوا الْعَهْدَ الَّذِي جَعَلْتَ لَنَا فَدَفَعَهُ إِلَى الرَّجُلَيْنِ فَخَرَجَا بِهِ حَتَّى بَلَغَا ذَا الْحُلَيْفَةِ فَنَزَلُوا يَأْكُلُونَ مِنْ تَمْرٍ لَهُمْ فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ لِأَحَدِ الرَّجُلَيْنِ وَاللَّهِ إِنِّي لَأَرَى سَيْفَكَ هَذَا يَا فُلَانُ جَيِّدًا فَاسْتَلَّهُ الْآخَرُ فَقَالَ أَجَلْ وَاللَّهِ إِنَّهُ لَجَيِّدٌ لَقَدْ جَرَّبْتُ بِهِ ثُمَّ جَرَّبْتُ فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْهِ فَأَمْكَنَهُ مِنْهُ فَضَرَبَهُ حَتَّى بَرَدَ وَفَرَّ الْآخَرُ حَتَّى أَتَى الْمَدِينَةَ فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ يَعْدُو فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ رَآهُ لَقَدْ رَأَى هَذَا ذُعْرًا فَلَمَّا انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ قُتِلَ وَاللَّهِ صَاحِبِي وَإِنِّي لَمَقْتُولٌ فَجَاءَ أَبُو بَصِيرٍ فَقَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ قَدْ وَاللَّهِ أَوْفَى اللَّهُ ذِمَّتَكَ قَدْ رَدَدْتَنِي إِلَيْهِمْ ثُمَّ أَنْجَانِي اللَّهُ مِنْهُمْ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَيْلُ أُمِّهِ مِسْعَرَ حَرْبٍ لَوْ كَانَ لَهُ أَحَدٌ فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ عَرَفَ أَنَّهُ سَيَرُدُّهُ إِلَيْهِمْ فَخَرَجَ حَتَّى أَتَى سِيفَ الْبَحْرِ قَالَ وَيَنْفَلِتُ مِنْهُمْ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلٍ فَلَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ فَجَعَلَ لَا يَخْرُجُ مِنْ قُرَيْشٍ رَجُلٌ قَدْ أَسْلَمَ إِلَّا لَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ حَتَّى اجْتَمَعَتْ مِنْهُمْ عِصَابَةٌ فَوَاللَّهِ مَا يَسْمَعُونَ بِعِيرٍ خَرَجَتْ لِقُرَيْشٍ إِلَى الشَّأْمِ إِلَّا اعْتَرَضُوا لَهَا فَقَتَلُوهُمْ وَأَخَذُوا أَمْوَالَهُمْ فَأَرْسَلَتْ قُرَيْشٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ تُنَاشِدُهُ بِاللَّهِ وَالرَّحِمِ لَمَّا أَرْسَلَ فَمَنْ أَتَاهُ فَهُوَ آمِنٌ فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَيْهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى { وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ حَتَّى بَلَغَ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ } وَكَانَتْ حَمِيَّتُهُمْ أَنَّهُمْ لَمْ يُقِرُّوا أَنَّهُ نَبِيُّ اللَّهِ وَلَمْ يُقِرُّوا بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَحَالُوا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْبَيْتِ

 
Misvər ibn Məxrəmə və Mərvan ibn Həkəm (Allah onlardan razı olsun) bir-birinin rəvayətini təsdiq­lə­yərək demişlər: “Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Hudeybiyə sülhündə (Mədinədən səfərə) çıxdı və bir qədər yol getdikdən sonra əshabələrinə buyurdu ki: “Xalid ibn Vəlidin başçılıq etdiyi Qureyşin süvari qoşunu Ğəmim vadisində pusquda dayanıblar. Buna görə də, siz sağ tərəfə gedin!” Allaha and olsun ki, Xalid Peyğəmbəri - sallallahu aleyhi və səlləm - və onun əshabələrini gör­mədi. Yalnız onların arxasınca qalxan qara toz-torpağı gördükdən sonra atını çapa­raq (müsəlmanların gəldiyini) Qureyşə xəbər verməyə getdi. Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə (əshabələri ilə birlikdə) yoluna davam etdi. Nəhayət, gəlib Məkkəyə apa­ran (Hudeybiyyə vadi­sin­dəki) dağ yoluna çat­dılar. Burada Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - dəvəsi yerə çökdü və camaat: “Həl! Həl!”– deyə-deyə dəvəni yerindən tər­pət­­məyə çalışdılar. Lakin dəvə çökdüyü yerdən qalxmadı və onlar: “Qəsva inadkarlıq edib qalxmır!”– dedilər. Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Qəsva inadkarlıq et­məz! Bu onun adəti deyil. Lakin (bir zamanlar Məkkəyə daxil olmaq istəyən) fili tutub sax­la­yan Allah indi də Qəsvanı saxladı. Canım Əlində Olan Allaha and olsun ki, müşriklər Allahın haram buyurduqlarına riayət etməklə mən­dən hər nə istəsələr onlara istə­dik­lərini verəcəyəm!” Sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Qəsvanı tərpətdi və heyvan dərhal ayağa qalxdı. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Hudeybiy­yə­nin qurtaracağında yerləşən və içində az miqdarda su olan çuxurun yanına gəldi. Əshabələr çuxurda olan sudan az-az o qədər daşıyıb apardılar ki, ora­da su qalmadı. Onlar susuzluqdan Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm - şikayət etdikdə o, ox qa­bın­dan bir ox çıxarıb onlara verdi və onu çuxura sancmağı əmr etdi. Allaha and olsun ki, ox çuxura sancılan kimi oradan su fəvvarə vurdu və bu fəv­va­rə onların susuzluqlarını yatı­rıb oradan qayıdanadək axmağa davam etdi. Bu vaxt Budeyl ibn Vərqa əl-Xuzai (Budeyl Xuzaə qəbiləsinin başçısı) öz qə­biləsindən – Xuzaədən olan bir dəstə kişi ilə Peyğəmbərin r yanına gəldi. Tihaməlilər içərisində Xuzaə qəbiləsin­dən olanlar əvvəldən Pey­ğəmbə­rin - sallallahu aleyhi və səlləm - sirdaşı idilər. Budeyl dedi: “Mən Kəb ibn Lüeyyi və Amir ibn Lüeyyi Məkkədə tərk edib gəlmişəm. On­lar Hudey­biyyə vadisindəki ən zəngin su quyularını ələ keçiriblər. (Uzun müd­dət mü­qavimət gös­tərib qaçma­maq üçün) özləri ilə süd verən və balası ya­nında olan dişi dəvələr də gətiriblər. Səninlə müharibə etmək və Məkkəyə da­xil olma­ğına mane olmaq istəyirlər.” Peyğəmbər r dedi: “Biz müharibə et­mək üçün gəlməmişik! Biz yalnız Ümrə ziyarəti etməyə gəlmişik. Hə­qi­qə­tən, müha­ribə Qureyşi mad­di və mənəvi cəhətdən zəiflətmiş, onları ziyana uğ­ratmışdır. Əgər istəyirlərsə, müha­ribəni dayan­dı­rıb onlarla sülh mü­qa­vi­lə­si bağlayım. Qoy onda mə­nimlə digər insan­lar arasında olan münasibətə qarışmasınlar. (Əgər mən o kafirlərə məğlub olsam, bu onlar üçün bir dəstək olacaq, yox) əgər qalib gəlsəm, onda onlar da digərləri kimi İslam dininə da­xil ola bilərlər. Əks təqdirdə, mən onlarla bağla­dığım mü­qa­viləni poz­ma­ya­ca­ğam. Beləlik­lə, onlar istirahət edəcəklər (bir müddət mühari­bədən yaxa qur­taracaqlar). Onlar mənim bu təklifimi qəbul etməyib bizim işimizə mü­da­xilə etsələr, canım Əlində olan Allaha and olsun ki, başım bədənimdən ay­rılana qədər onlarla vuruşacağam. O zaman Allah Öz vədini (İslam dinini ucaldacağını) mütləq doğruldacaq”. Budeyl dedi: “Sənin dediklərini onlara çatdıraram!” Sonra o, qureyşli­lə­rin yanı­na gəlib dedi: “Biz Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanından gəlirik və ondan bəzi şey­­lər eşit­dik. İstə­yirsinizsə, onun dediklərini sizə ərz edək.” Onların ara­sındakı səfehlər: “Ondan bizə hər hansı bir xəbər verməyinə ehtiyacımız yox­­dur”- deyə etirazla­rını bildirdilər. Ağıl sahibləri isə: “De görək, ondan nə eşitmi­sən!”– deyə israr etdilər. O: “Mən ondan filan, filan təklifləri eşitdim”– deyib, Peyğəmbərdən - sallallahu aleyhi və səlləm - eşitdiklərini bir-bir onlara nəql etdi. Sonra Urva ibn Məsud ayağa qalxıb dedi: “Ey qövmüm, siz mənim valideynim, mən də si­zin övladınız deyiləmmi?” Onlar: “Bəli!”– deyə cavab verdilər. O yenə so­ruş­du: “Siz məni günah etməkdə ittiham edirsinizmi?” Onlar: “Xeyr!”– deyə ca­vab verdilər. O bir daha soruşdu: “Ukaz əhlini sizin köməyinizə ça­ğır­dı­ğı­mı və on­lar sizə yardım göstərməkdən imtina etdikdən sonra əhli-əyalımla, övla­dımla və mə­nə tabe olanlarla birlikdə sizə yardım etməyə gəldiyimi bi­lir­si­nizmi?” Onlar: “Əlbət­tə, bilirik!”– deyə cavab verdilər. Urva dedi: “Hə­qi­­qə­tən, bu adam sizə xeyir, əmin-amanlıq və islah olun­mağınızı təklif edir. Onun dəvətini qəbul edin və mənə də ge­dib onunla danışıq aparmağa izn verin!” Onlar: “Gedə bilərsən!”– deyə cavab ver­dilər. O, danışıq aparmaq üçün Pey­ğəmbə­rin r yanına gəldi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Budeylə dediklərini Ur­va­ya da dedi. Urva soruşdu: “Ey Muhəmməd! Əgər öz qövmünün kökünü kəs­sən, (kimi dəvət edəcəksən)? Heç səndən əvvəl ərəblərdən öz qövmünü məhv edən bir kəs barəsin­də eşitmisənmi? Bəs onlar sənə qalib gəlsələr ne­cə? Allaha and olsun ki, mən sənin tərəfdarların arasında cəsarətli üzlər gör­mü­rəm. Mən burada bir çox insanlar görü­rəm ki, onlar səni müharibə baş­la­yan kimi qoyub qaçacaqlar!” Əbu Bəkr (Urvanın bu təhqirinə dözməyib) de­di: “Get Latın fərcini yala! Sən elə zənn edirsən ki, biz onu qoyub qa­ça­ca­ğıq?!” Urva: “Bu kimdir?”– deyə soruşdu. Əshabələr: “Bu, Əbu Bəkrdir!”- de­­yə cavab verdilər və o: “Canım Əlində Olana and olsun ki, bir zamanlar mənə göstər­diyin və əvəzini vermə­diyim qayğı olma­saydı, sənin cavabını ve­rər­dim!”– deyib, Peyğəmbərlə - sallallahu aleyhi və səlləm - söhbətinə davam etdi. O, danışdıqca (hər də­fə söz söylədikdən sonra ərəb­lərin adətinə görə) Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - saq­qa­lın­dan tuturdu. Bu vaxt Muğira ibn Şöbə əlin­də qılınc və başında dəmir də­bil­qə Pey­ğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanında dayanıb onu qoruyurdu. Urva Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - saq­qalına əl atdıqca Muğira qılıncının qınının ucu ilə onun əli­nə vurur və ona: “Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - saqqalından əlini çək!”– deyirdi. Urva başını qaldı­rıb: “Bu kimdir?”- deyə soruşdu. Onlar: “Bu Şöbənin oğlu Muğiradır!”- deyə ca­vab ver­dilər. O, (Muğiraya) dedi: “Ey xain! Mən hələ də sənin xainliyin nə­ti­cə­sində (Səqif qəbiləsi ilə aramızda) baş vermiş anlaşılmazlıqları həll et­mək­lə məşğulam”. Cahiliyyət dövründə Muğira bir dəstə adamla yol yoldaşı oldu. O za­man o onları öldürmüş, mallarını götürüb Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlmiş və İslamı qəbul etmişdi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə ona belə demişdi: “İslam dininə daxil olduğunu səndən qəbul edirəm, lakin qəsb etdiyin malı götür­mürəm!” Son­ra Urva Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrinə nəzər saldı və (öz dostlarına) dedi: “Alla­ha and olsun ki, Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - ağzından çıxan tüpürcək onlardan bi­ri­nin ovucuna düşən kimi bu tüpürcəyi üzünə və bədəninə sürtür. Onlara bir şey əmr etdikdə dərhal onu yerinə yetirirlər. Dəstəmaz aldığı sudan (alıb qur­tardıqdan sonra) əldə etmək üçün öz aralarında mübarizə aparırlar. Onun yanında danışarkən səslərini qaldırmırlar və hörmət əlaməti olaraq onun üzünə baxmırlar!” Sonra Urva tərəfdarlarının yanına qayıtdı və dedi: “Ay camaat! Allaha and olsun ki, mən bir nümayəndə kimi çox padşahların Qey­­sə­rin, Xosrovun, Nəcaşinin və başqalarının hüzurunda olmuşam və pad­şah­­ların tərəf­darlarının onlara necə təzim etdiklərini də görmüşəm. Lakin Muhəm­mədin - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrinin ona təzim etdikləri kimi heç bir padşaha tə­zim olunduğunu gör­məmişəm. Allaha and olsun ki, Peyğəmbərin r ağzın­dan çıxan hər bir tüpürcək on­lardan birinin ovucuna düşsə, bu tüpürcəyi üzü­nə və bədəninə sürtürlər. Onlara bir şey əmr etdikdə dərhal onu yerinə yetirirlər. Dəstəmaz aldığı sudan əldə etmək üçün öz aralarında mübarizə aparırlar. Onun yanında danışarkən səslərini qaldırmırlar və hörmət əlaməti olaraq onun üzünə bax­mırlar! Həqiqə­tən, o sizə xeyir, əmin-amanlıq və islah olunmağınızı təklif edir. Onun təklifini qəbul edin!” Bənu Kinanədən olan bir nəfər dedi: “İzn verin mən gedib onunla danışım!” Onlar: “Gedə bilər­sən!”- dedilər. O, əs­ha­bələrin yanına yaxınlaşdıqda Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Bu gə­lən filankəsdir. O elə bir tayfa­dandır ki, onlar qur­banlıq dəvələrinə çox hör­mət edir və onları qiymət­lən­dirirlər. Elə isə qurbanlıq dəvələrini ona tə­rəf sürün”. Əshabələr dərhal qurbanlıq dəvələrini sürüb ləbbeyk deyə-deyə onu qarşı­la­dılar. O, ləbbeyk deyə-deyə gələn əshabələri və qurban­lıq də­və­lə­ri gördükdə dedi: “Subhənallah! Onlar Allahın Evini ziyarət etməkdən məh­rum olun­mağa layiq deyillər.” Sonra o, tərəfdarlarının yanına qayıdıb dedi: “Mən onların ümrə ziyarətində kəsəcəkləri, üzərilərində qurbanlıq nişanəsi olan dəvələrini gördüm. Düşünürəm ki, Allahın Evini ziyarət etməyə onlara mane olmamalıyıq.” Bu vaxt Mikrəz ibn Həfs adlı bir nəfər ayağa qalxıb de­di: “İzn verin, mən gedib onunla danışım!” Onlar: “Gedə bilərsən!”– deilər. O, əsha­bələrin yanına yaxınlaşdıqda Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Bu gələn Mik­rəz­dır, o xain adamdır!” O, Peyğəmbərlə - sallallahu aleyhi və səlləm - söhbət etdiyi vaxt Suheyl ibn Amr onların yanına gəldi. Suheyl ibn Amr gəldikdə Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrə de­di: “Artıq sizin bütün işləriniz yüngülləşdi!” Suheyl ibn Amr Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib dedi: “Gəl bizimlə sizin aranızda (on illik) sülh müqaviləsi bağ­la­yaq!” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - katibini çağırıb müqa­viləni yazmağı ona əmr edib de­di: “Yaz! Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adı ilə!” Suheyl ibn Amr dedi: "ər-Rəh­ma­na gəldikdə isə, Allaha and olsun ki, mən onu tanımıram! Biz bir vaxtlar yaz­­dığımız kimi yaz: “Allahım, Sənin adınla başlayıram!” Bu vaxt mü­səl­man­lar: “Allaha and olsun ki, biz yalnız “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim!” ya­za­cağıq!”- deyə eti­raz etdilər. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə katibinə əmr edib dedi: “Yaz! Allahım, Sənin adınla başla­yıram! Bu, Allahın elçisi Mu­həmmədin bağladığı sülh müqaviləsidir...” Suheyl yenə eti­raz edib dedi: “Əgər biz sənin Allahın el­çisi olduğunu etiraf etsəydik, Onun Evini ziya­rət etməyə sənə mane ol­maz­dıq və səninlə vuruşmazdıq. Odur ki, yaz: “Muhəmməd ibn Abdullah!” Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Baxmayaraq ki, siz məni təkzib edirsiniz, amma, Allaha and olsun ki, həqiqətən, mən Allahın elçisiyəm!” Sonra da katibinə “Mu­həm­məd ibn Abdullah” yazmağı əmr etdi. Zuhri demişdir: “Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Suheylin dedikləri ilə razılaşdı. Çünki o: “Canım Əlində olan Allaha and olsun ki, müşriklər Allahın haram buyur­duq­larına riayət etməklə məndən hər nə istəsələr, onlara istədiklərini verə­cə­yəm!”– deyə söz vermişdi”.
Sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - ona ilk şərtini təklif edib dedi: “Allahın Evini təvaf et­məyə bizə əngəl törətməyəcəksiniz!” Suheyl dedi: “Xeyr! Allaha and olsun ki, bu dəfə təvaf etməyə sizə izn verməyəcəyik. Yoxsa ərəblər: “Müsəl­man­lar bizim müqavimətimizi qırdılar və bizi məcbur etdilər”– deyə şayiələr bura­xacaqlar. Odur ki, gələn ildən etibarən, (gəlib istədiyiniz qədər Allahın Evini ziyarət edə bilərsiniz).” Əli onun dediklərini yazdı. Sonra Suheyl ikinci şərti təklif edib dedi: “Bizim tərəfdən sənin yanına gələn hər bir kəsi, hətta sə­nin dinini qəbul etsə belə, geri qaytarmalısan!” Müsəlmanlar heyrətlə de­di­lər: “Subhən­allah! Müsəlman olub yanımıza gəlmiş bir kimsə müşriklərə qay­ta­rıla bilərmi?!” Onlar bu məsələni müzakirə edərkən, Əbu Cəndəl ibn Su­heyl ibn Amr ayaqları qandallanmış vəziy­yətdə onların yanına gəldi. (Əbu Cəndəl İslam dinini qəbul etdiyi üçün Məkkəlilər onu həbs etmişdilər). O, Məkkənin aşağısında həbs olun­duğu yerdən qaçmış və nəhayət özünü mü­səlmanlara çatdırmışdı. Bu vaxt Suheyl de­di: “Ey Muhəmməd! Bu mü­qa­vi­lənin ilk şər­tinə əsasən onu mənə qay­tarmalısan!” Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Biz hələ müqavi­ləni tamamlamamışıq.” Suheyl dedi: “Allaha and olsun ki, belə ol­duğu təq­dirdə mən də sənin heç bir təklifinlə razılaşmayacağam!” Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Sən Əbu Cəndəli bu müqavilədən istisna et və onu mənə ba­ğışla!” Suheyl dedi: “Mən onu qoyduğumuz şərtdən istisna edib sənə ba­ğış­laya bilmərəm!” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm: “Sən gəl razı ol, onu mənə bağışla!”- dedi. Su­heyl qətiyyətlə rədd edib dedi: “Mən heç cür sənin dediyinə əməl edə bil­mə­rəm”. Bu zaman Mikrəz dedi: “Yaxşı, onu özü­nüzdə saxla­mağa sənə ica­zə verdik!” (Müqavilə bağlayan Suheyl ibn Amr isə buna razılıq vermədi). Bu vaxt Əbu Cəndəl dedi: “Ey müsəlmanlar! Mən müsəlman olub sığı­nacaq tapmaq üçün sizin yanınıza gəldim. İndi isə məni müşriklərə təhvil verirlər? Mənim əzab-əziy­yətlərə məruz qaldığımı görmürsünüzmü?” O, Allah yo­lun­da muşrik­lərin çox şiddətli işgəncələrinə məruz qalmışdı. Ömər ibn Xəttab deyir ki, o zaman mən gəlib Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm - dedim: “Mə­gər sən Allahın haqq Peyğəmbəri deyilsənmi?” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm: “Bəli!”– de­yə cavab verdi. Mən dedim: “Məgər biz haqq yolunda, düşmənlərimiz isə ba­til yolda deyillərmi?” O yenə: “Bəli!”– dedi. Mən: “Elə isə nə üçün nöqsan və qüsurların dinimizə daxil olma­sına imkan verməliyik?”– deyə soruşdum. O dedi: “Mən Allahın elçisiyəm və heç vaxt Ona asi olmuram! Allah mənə yar­dım edəcək!” Mən dedim: “Məgər sən bizə: “Bu yaxınlarda Allahın Evinə ge­dib onu təvaf edəcəyik!”– deyə xəbər verməmişdinmi?” O dedi: “Elədir! Mə­gər mən sənə məhz bu il təvaf edəcəyimizi xəbər vermişdim?” Mən: “Xeyr!”– deyə cavab ver­dikdə o dedi: “(Yaxın zamanda) sən mütləq gedib Kə­bəni təvaf edəcəksən!” Sonra mən Əbu Bəkrin yanına gəlib dedim: “Ey Əbu Bəkr! Məgər o, Allahın haqq peyğəmbəri deyil­mi?” O: “Elədir!”- deyə ca­vab verdi. Mən dedim: “Məgər biz haqq yolunda, düşmən­lərimiz isə batil yol­da deyillərmi?” O: “Elədir!”– deyə cavab verdi. Mən: “Elə isə nə üçün nöq­san və qüsurların dinimizə daxil olmasına imkan verməliyik?”– dedim. Əbu Bəkr dedi: “Ey insan! Həqiqətən, o, Allahın elçisidir və heç vaxt Rəb­bi­nə asi olmur. Allah onun yar­dımçısıdır. Elə isə ondan yapış (əmr və qada­ğa­la­rına riayət et). Allaha and olsun ki, o haqq yoldadır.” Mən dedim: “Məgər o bizə: “Bu yaxınlarda Alla­hın Evinə gedib onu təvaf edəcəyik”– deyə xəbər ver­mə­mişdimi?” Əbu Bəkr dedi: “Elədir! Məgər o sənə məhz bu il təvaf edə­cə­yini xəbər vermişdi?” Mən: “Xeyr!”– dedikdə o dedi: “(Yaxın zamanda) sən mütləq gedib Kəbəni təvaf edəcəksən!” Ömər demişdir: “Mən çoxlu xeyirxah işlər gördüm (ki, Allah etdiyim səh­vi bağışlasın)”. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - sülh müqaviləsini bağladıqdan sonra əshabələrinə: “Qal­xın, qurbanla­rınızı kəsin, başınızı qırxdırın!”- deyə əmr etdi.” Allaha and ol­sun ki, Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - bunu üç dəfə təkrar etdi, lakin əshabələrdən heç biri ayağa qalxmadı. Əshabələrin yerlərindən tərpənmədiyini görən Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - Ummu Sələmənin yanına gəldi və onların bu etinasızlığını ona xəbər verdi. Ummu Sələmə dedi: “Ey Allahın elçisi! İstəyirsən­, onlar sənin əmrinə ta­be olsunlar?! Bayıra çıx, sonra qurbanlıq dəvələrini kəsmə­yincə və dəl­lə­yi­ni çağırıb başını qırxdırmayınca onlara bir kəlmə belə demə!” O, bayıra çıxıb qurbanlıq dəvələrini kəsdi, dəlləyini çağırıb başını qırxdırdı və onlara heç bir söz demə­di! Bunu görən əshabələr dərhal qalxıb qurbanlıq dəvələrini kəs­dilər və bir-birilərinin başlarını qırxmağa başladılar. Hətta iş o yerə çatdı ki, (onun əmrini daha tez yerinə yetirmək üçün baş vermiş dar­tışma nəticə­sin­də) əshabələr bilmədən az qala bir-birilərini öldürmüşdülər. Sonra mö­min qadınlar Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına hicrət etdilər və Uca Allah bu ayəni na­zil etdi: “Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar hicrət edib sizin yanınıza gəldikləri zaman onları imtahana çəkin. Allah onların imanını daha yaxşı bilir. Əgər bunların mömin olduqlarını bilsəniz, onları kafirlərə qaytarmayın. Nə bunlar onlara halaldır, nə də onlar bunlara halaldırlar. Kafirlərin bu qadınlara sərf etdikləri mehri özlərinə qaytarın. Həmin qadınların mehrlərini özlərinə verdiyiniz halda onlarla evlənməyinizdə sizə heç bir günah yoxdur. Kafir qadınlarınızı kəbin altında saxlamayın, sərf etdiyiniz mehri tələb edin. Qoy onlar da mömin qadınlara sərf etdikləri mehri sizdən tələb etsinlər. Allahın hökmü budur. O sizin aranızda hökm verir. Allah Biləndir, Müdrikdir” (əl-Mumtəhənə, 10). Bu ayə nazil olduqdan sonra Ömər iki müşrik zövcəsini boşadı və onlardan bi­ri­ni Müaviyə ibn Əbu Sufyan, digərini isə Səfvan ibn Umeyyə aldı. Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - Mədinəyə gəldikdən sonra, müsəl­man olmuş qureyşli Əbu Bəsir onun yanına gəldi. Qureyşlilər onu geri qaytarmaq üçün iki adam göndərdi və on­lar Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib: “Bizimlə bağladığın sülh müqaviləsinə əsa­sən Əbu Bəsiri geri qaytar!”- deyə ona müraciət etdilər. O, Əbu Bəsiri həmin iki nəfərə təhvil verdi. Onlar Əbu Bəsirlə Məkkəyə yola düşdülər və nəhayət gəlib zül-Hüleyfəyə çatdılar. Burada onlar (xurcunlarındakı) xurma­dan ye­mək üçün dayan­dılar. Əbu Bəsir onlardan birinə: “Ey filankəs, Vallahi ki, sə­nin bu qılıncın çox gözəldir!”– dedi. Qılın­cın sahibi onu qınından çıxarıb de­di: “Doğ­rudan da, bu çox gözəl qılıncdır. Mən onu bir neçə dəfə təcrübə­dən ke­çirmişəm.” Əbu Bəsir: “Göstər görüm necə qılıncdır”- dedi, sonra da für­sət tapıb qılıncı onun əlindən aldı və onun nəfəsini kəsənədək qılıncla onu vur­­du. O birisi isə qaçıb Mədi­nəyə gəldi və tələsik məscidə daxil oldu. Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - onun vahimə içində yüyürə-yüyürə gəldiyini görüb: “Bu adam nə­dənsə qorxub!”– dedi. O, Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib dedi: “Vallahi, yol­da­şım öldürüldü! (Məni qorumasa­nız) mən də öldü­rüləcəyəm.” Bu vaxt Əbu Bəsir gəlib dedi: “Ey Allahın Peyğəmbəri! Allaha and olsun ki, O, sənə və­dini yerinə yetirməyə yardım etdi və sən də məni müş­riklərə təhvil ver­din. Sonra isə Allah məni onların əlindən xilas etdi. Pey­ğəmbər r dedi: “Vay bu­nun anasının halına! Bu, müharibə alovunu qızışdıran bir kimsədir. Əgər bir neçə nəfər də onunla həmrəy olsa, (o zaman müharibə alovu qızışacaq və sülh müqaviləsi pozulacaqdır)”. Əbu Bəsir bunu eşitdikdə yenidən müş­rik­lə­rə qaytarı­lacağını başa düşdü və Mədinədən çıxıb dənizin sahilinə tərəf get­di. Sonra müşrik­lərdən canını qurtarmış Əbu Cəndəl ibn Suheyl də gəlib ona qoşuldu. Daha sonra Məkkə müşrik­lərindən yaxa qurtaran hər bir mü­səl­man ona qoşuldu və beləliklə də, onlar qüvvətli bir dəstəyə çevrildilər. Val­lahi, onlar hər dəfə Qureyşin ticarət karvanının Şama yola düşdüyündən xə­bər tutduqda, karvanın qabağını kəsir və onları öldürüb mallarını gö­tü­rür­­dülər. (Bu təhlükəni görən) Qureyş öz tərə­findən bir nümayəndəni Pey­ğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına göndər­di. Bu dəfə qureyşlilər Peyğəmbəri - sallallahu aleyhi və səlləm - Allaha and verib arala­rında olan qohumluq əlaqə­lərinin hörmətinə görə (onların ticarət kar­van­larını Əbu Bəsir və onun camaatından qorumaq üçün) ona yalvarırdı. Onlar Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm: “(Bundan sonra müsəlman olaraq Məkkədən Mədi­nə­yə) hicrət etmiş hər bir şəxs geri gəti­rilməyəcəkdir”- deyə xəbər gön­dər­miş­di­­lər”. Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrdən birini Əbu Bəsirin və onun camaatının ya­nı­na göndərdi və Uca Allah bu ayələri nazil etdi: “Sizi onların üzərində qələbə çalmağa müvəffəq etdikdən sonra, Məkkə vadisində onların əlini sizdən, sizin də əlinizi onlardan çəkən Odur. Allah sizin nə etdiklərinizi Görəndir. Onlar kafirlər, sizi Məscidul-Hərama buraxmayan və qurbanlıq heyvanlarını qurbangaha gedib çatmağa qoymayan kimsələrdir. Əgər Məkkədə tanımadığınız mömin kişi və mömin qadınları bilmədən tapdalayıb əzmək və onların ucbatından günaha batmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmasaydınız, Allah ora zorla girməyinizə izin verərdi. Lakin Allah istədiyini Öz mərhəmətinə qovuşdursun deyə buna izin vermədi. Əgər onlar bir-birindən seçilsəydilər, Biz onlardan kafir olanlara ağrılı-acılı bir əzab verərdik. Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə mənəvi rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu. Onların buna daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi bilir” (əl-Fəth, 24-26). Onla­rın təkəbbür və təəs­sübü (Hu­deybiyə müqaviləsində) “Mərhəmətli, Rəhm­li Allahın adı ilə!”, “Allahın elçisi” sözlərini yaz­maqdan imtina etmə­lə­ri və həmin il müsəl­man­ların Məkkəyə daxil olub, Allahın evini ziyarət et­mə­yə razılıq verməmələri idi”.
 
əl-Buxari, 2529,  2731-2732.
 

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ ثَمَانِينَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ هَبَطُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ جَبَلِ التَّنْعِيمِ مُتَسَلِّحِينَ يُرِيدُونَ غِرَّةَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابِهِ فَأَخَذَهُمْ سِلْمًا فَاسْتَحْيَاهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ {وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ}

 
Ənəs ibn Malik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, səksən nəfər silahlı Məkkə müşriki Tənim dağı tərəfdən müsəlmanlara hücum etmiş, lakin əsir tutulub Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gətirilmişdilər. O da onlara heç bir cəza verməyib hamısını azad etmiş və bu ayə nazil olmuşdu: “Sizi onların üzərində qələbə çalmağa müvəffəq etdikdən sonra, Məkkə vadisində onların əlini sizdən, sizin də əlinizi onlardan çəkən Odur” (əl-Fəth, 24)”.
 
Muslim, 1808, 3373; 4782
 

حَدَّثَنِى إِيَاسُ بْنُ سَلَمَةَ حَدَّثَنِى أَبِى قَالَ قَدِمْنَا الْحُدَيْبِيَةَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَنَحْنُ أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِائَةً وَعَلَيْهَا خَمْسُونَ شَاةً لاَ تُرْوِيهَا - قَالَ - فَقَعَدَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- عَلَى جَبَا الرَّكِيَّةِ فَإِمَّا دَعَا وَإِمَّا بَسَقَ فِيهَا - قَالَ - فَجَاشَتْ فَسَقَيْنَا وَاسْتَقَيْنَا. قَالَ ثُمَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- دَعَانَا لِلْبَيْعَةِ فِى أَصْلِ الشَّجَرَةِ. قَالَ فَبَايَعْتُهُ أَوَّلَ النَّاسِ ثُمَّ بَايَعَ وَبَايَعَ حَتَّى إِذَا كَانَ فِى وَسَطٍ مِنَ النَّاسِ قَالَ « بَايِعْ يَا سَلَمَةُ ». قَالَ قُلْتُ قَدْ بَايَعْتُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فِى أَوَّلِ النَّاسِ قَالَ « وَأَيْضًا ». قَالَ وَرَآنِى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- عَزِلاً - يَعْنِى لَيْسَ مَعَهُ سِلاَحٌ - قَالَ فَأَعْطَانِى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- حَجَفَةً أَوْ دَرَقَةً ثُمَّ بَايَعَ حَتَّى إِذَا كَانَ فِى آخِرِ النَّاسِ قَالَ « أَلاَ تُبَايِعُنِى يَا سَلَمَةُ ».
قَالَ قُلْتُ قَدْ بَايَعْتُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فِى أَوَّلِ النَّاسِ وَفِى أَوْسَطِ النَّاسِ قَالَ « وَأَيْضًا ». قَالَ فَبَايَعْتُهُ الثَّالِثَةَ ثُمَّ قَالَ لِى « يَا سَلَمَةُ أَيْنَ حَجَفَتُكَ أَوْ دَرَقَتُكَ الَّتِى أَعْطَيْتُكَ ». قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَقِيَنِى عَمِّى عَامِرٌ عَزِلاً فَأَعْطَيْتُهُ إِيَّاهَا - قَالَ - فَضَحِكَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَقَالَ « إِنَّكَ كَالَّذِى قَالَ الأَوَّلُ اللَّهُمَّ أَبْغِنِى حَبِيبًا هُوَ أَحَبُّ إِلَىَّ مِنْ نَفْسِى ». ثُمَّ إِنَّ الْمُشْرِكِينَ رَاسَلُونَا الصُّلْحَ حَتَّى مَشَى بَعْضُنَا فِى بَعْضٍ وَاصْطَلَحْنَا. قَالَ وَكُنْتُ تَبِيعًا لِطَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ أَسْقِى فَرَسَهُ وَأَحُسُّهُ وَأَخْدُمُهُ وَآكُلُ مِنْ طَعَامِهِ وَتَرَكْتُ أَهْلِى وَمَالِى مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ فَلَمَّا اصْطَلَحْنَا نَحْنُ وَأَهْلُ مَكَّةَ وَاخْتَلَطَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ أَتَيْتُ شَجَرَةً فَكَسَحْتُ شَوْكَهَا فَاضْطَجَعْتُ فِى أَصْلِهَا - قَالَ - فَأَتَانِى أَرْبَعَةٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ فَجَعَلُوا يَقَعُونَ فِى رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- فَأَبْغَضْتُهُمْ فَتَحَوَّلْتُ إِلَى شَجَرَةٍ أُخْرَى وَعَلَّقُوا سِلاَحَهُمْ وَاضْطَجَعُوا فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ نَادَى مُنَادٍ مِنْ أَسْفَلِ الْوَادِى يَا لَلْمُهَاجِرِينَ قُتِلَ ابْنُ زُنَيْمٍ. قَالَ فَاخْتَرَطْتُ سَيْفِى ثُمَّ شَدَدْتُ عَلَى أُولَئِكَ الأَرْبَعَةِ وَهُمْ رُقُودٌ فَأَخَذْتُ سِلاَحَهُمْ. فَجَعَلْتُهُ ضِغْثًا فِى يَدِى قَالَ ثُمَّ قُلْتُ وَالَّذِى كَرَّمَ وَجْهَ مُحَمَّدٍ لاَ يَرْفَعُ أَحَدٌ مِنْكُمْ رَأْسَهُ إِلاَّ ضَرَبْتُ الَّذِى فِيهِ عَيْنَاهُ.
قَالَ ثُمَّ جِئْتُ بِهِمْ أَسُوقُهُمْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- - قَالَ - وَجَاءَ عَمِّى عَامِرٌ بِرَجُلٍ مِنَ الْعَبَلاَتِ يُقَالُ لَهُ مِكْرَزٌ. يَقُودُهُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- عَلَى فَرَسٍ مُجَفَّفٍ فِى سَبْعِينَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَنَظَرَ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- فَقَالَ « دَعُوهُمْ يَكُنْ لَهُمْ بَدْءُ الْفُجُورِ وَثِنَاهُ » فَعَفَا عَنْهُمْ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَأَنْزَلَ اللَّهُ (وَهُوَ الَّذِى كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ) الآيَةَ كُلَّهَا. قَالَ ثُمَّ خَرَجْنَا رَاجِعِينَ إِلَى الْمَدِينَةِ فَنَزَلْنَا مَنْزِلاً بَيْنَنَا وَبَيْنَ بَنِى لَحْيَانَ جَبَلٌ وَهُمُ الْمُشْرِكُونَ فَاسْتَغْفَرَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- لِمَنْ رَقِىَ هَذَا الْجَبَلَ اللَّيْلَةَ كَأَنَّهُ طَلِيعَةٌ لِلنَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- وَأَصْحَابِهِ - قَالَ سَلَمَةُ - فَرَقِيتُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاَثًا ثُمَّ قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- بِظَهْرِهِ مَعَ رَبَاحٍ غُلاَمِ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَأَنَا مَعَهُ وَخَرَجْتُ مَعَهُ بِفَرَسِ طَلْحَةَ أُنَدِّيهِ مَعَ الظَّهْرِ فَلَمَّا أَصْبَحْنَا إِذَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْفَزَارِىُّ قَدْ أَغَارَ عَلَى ظَهْرِ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- فَاسْتَاقَهُ أَجْمَعَ وَقَتَلَ رَاعِيَهُ قَالَ فَقُلْتُ يَا رَبَاحُ خُذْ هَذَا الْفَرَسَ فَأَبْلِغْهُ طَلْحَةَ بْنَ عُبَيْدِ اللَّهِ وَأَخْبِرْ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- أَنَّ الْمُشْرِكِينَ قَدْ أَغَارُوا عَلَى سَرْحِهِ - قَالَ - ثُمَّ قُمْتُ عَلَى أَكَمَةٍ فَاسْتَقْبَلْتُ الْمَدِينَةَ فَنَادَيْتُ ثَلاَثًا يَا صَبَاحَاهْ. ثُمَّ خَرَجْتُ فِى آثَارِ الْقَوْمِ أَرْمِيهِمْ بِالنَّبْلِ وَأَرْتَجِزُ أَقُولُ أَنَا ابْنُ الأَكْوَعِ وَالْيَوْمَ يَوْمُ الرُّضَّعِ فَأَلْحَقُ رَجُلاً مِنْهُمْ فَأَصُكُّ سَهْمًا فِى رَحْلِهِ حَتَّى خَلَصَ نَصْلُ السَّهْمِ إِلَى كَتِفِهِ - قَالَ - قُلْتُ خُذْهَا وَأَنَا ابْنُ الأَكْوَعِ وَالْيَوْمُ يَوْمُ الرُّضَّعِ قَالَ فَوَاللَّهِ مَا زِلْتُ أَرْمِيهِمْ وَأَعْقِرُ بِهِمْ فَإِذَا رَجَعَ إِلَىَّ فَارِسٌ أَتَيْتُ شَجَرَةً فَجَلَسْتُ فِى أَصْلِهَا ثُمَّ رَمَيْتُهُ فَعَقَرْتُ بِهِ حَتَّى إِذَا تَضَايَقَ الْجَبَلُ فَدَخَلُوا فِى تَضَايُقِهِ عَلَوْتُ الْجَبَلَ فَجَعَلْتُ أُرَدِّيهِمْ بِالْحِجَارَةِ - قَالَ - فَمَا زِلْتُ كَذَلِكَ أَتْبَعُهُمْ حَتَّى مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ بَعِيرٍ مِنْ ظَهْرِ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- إِلاَّ خَلَّفْتُهُ وَرَاءَ ظَهْرِى وَخَلَّوْا بَيْنِى وَبَيْنَهُ ثُمَّ اتَّبَعْتُهُمْ أَرْمِيهِمْ حَتَّى أَلْقَوْا أَكْثَرَ مِنْ ثَلاَثِينَ بُرْدَةً وَثَلاَثِينَ رُمْحًا يَسْتَخِفُّونَ وَلاَ يَطْرَحُونَ شَيْئًا إِلاَّ جَعَلْتُ عَلَيْهِ آرَامًا مِنَ الْحِجَارَةِ يَعْرِفُهَا رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَأَصْحَابُهُ حَتَّى أَتَوْا مُتَضَايِقًا مِنْ ثَنِيَّةٍ فَإِذَا هُمْ قَدْ أَتَاهُمْ فُلاَنُ بْنُ بَدْرٍ الْفَزَارِىُّ فَجَلَسُوا يَتَضَحَّوْنَ - يَعْنِى يَتَغَدَّوْنَ - وَجَلَسْتُ عَلَى رَأْسِ قَرْنٍ قَالَ الْفَزَارِىُّ مَا هَذَا الَّذِى أَرَى قَالُوا لَقِينَا مِنْ هَذَا الْبَرْحَ وَاللَّهِ مَا فَارَقَنَا مُنْذُ غَلَسٍ يَرْمِينَا حَتَّى انْتَزَعَ كُلَّ شَىْءٍ فِى أَيْدِينَا. قَالَ فَلْيَقُمْ إِلَيْهِ نَفَرٌ مِنْكُمْ أَرْبَعَةٌ. قَالَ فَصَعِدَ إِلَىَّ مِنْهُمْ أَرْبَعَةٌ فِى الْجَبَلِ - قَالَ - فَلَمَّا أَمْكَنُونِى مِنَ الْكَلاَمِ - قَالَ - قُلْتُ هَلْ تَعْرِفُونِى قَالُوا لاَ وَمَنْ أَنْتَ قَالَ قُلْتُ أَنَا سَلَمَةُ بْنُ الأَكْوَعِ وَالَّذِى كَرَّمَ وَجْهَ مُحَمَّدٍ -صلى الله عليه وسلم- لاَ أَطْلُبُ رَجُلاً مِنْكُمْ إِلاَّ أَدْرَكْتُهُ وَلاَ يَطْلُبُنِى رَجُلٌ مِنْكُمْ. فَيُدْرِكَنِى قَالَ أَحَدُهُمْ أَنَا أَظُنُّ. قَالَ فَرَجَعُوا فَمَا بَرِحْتُ مَكَانِى حَتَّى رَأَيْتُ فَوَارِسَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- يَتَخَلَّلُونَ الشَّجَرَ - قَالَ - فَإِذَا أَوَّلُهُمُ الأَخْرَمُ الأَسَدِىُّ عَلَى إِثْرِهِ أَبُو قَتَادَةَ الأَنْصَارِىُّ وَعَلَى إِثْرِهِ الْمِقْدَادُ بْنُ الأَسْوَدِ الْكِنْدِىُّ - قَالَ - فَأَخَذْتُ بِعِنَانِ الأَخْرَمِ - قَالَ - فَوَلَّوْا مُدْبِرِينَ قُلْتُ يَا أَخْرَمُ احْذَرْهُمْ لاَ يَقْتَطِعُوكَ حَتَّى يَلْحَقَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَأَصْحَابُهُ. قَالَ يَا سَلَمَةُ إِنْ كُنْتَ تُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَتَعْلَمُ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنَّارَ حَقٌّ فَلاَ تَحُلْ بَيْنِى وَبَيْنَ الشَّهَادَةِ. قَالَ فَخَلَّيْتُهُ فَالْتَقَى هُوَ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ - قَالَ - فَعَقَرَ بِعَبْدِ الرَّحْمَنِ فَرَسَهُ وَطَعَنَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَقَتَلَهُ وَتَحَوَّلَ عَلَى فَرَسِهِ وَلَحِقَ أَبُو قَتَادَةَ فَارِسُ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- بِعَبْدِ الرَّحْمَنِ فَطَعَنَهُ فَقَتَلَهُ فَوَالَّذِى كَرَّمَ وَجْهَ مُحَمَّدٍ -صلى الله عليه وسلم- لَتَبِعْتُهُمْ أَعْدُو عَلَى رِجْلَىَّ حَتَّى مَا أَرَى وَرَائِى مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ -صلى الله عليه وسلم- وَلاَ غُبَارِهِمْ شَيْئًا حَتَّى يَعْدِلُوا قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَى شِعْبٍ فِيهِ مَاءٌ يُقَالُ لَهُ ذُو قَرَدٍ لِيَشْرَبُوا مِنْهُ وَهُمْ عِطَاشٌ - قَالَ - فَنَظَرُوا إِلَىَّ أَعْدُو وَرَاءَهُمْ فَحَلَّيْتُهُمْ عَنْهُ - يَعْنِى أَجْلَيْتُهُمْ عَنْهُ - فَمَا ذَاقُوا مِنْهُ قَطْرَةً - قَالَ - وَيَخْرُجُونَ فَيَشْتَدُّونَ فِى ثَنِيَّةٍ - قَالَ - فَأَعْدُو فَأَلْحَقُ رَجُلاً مِنْهُمْ فَأَصُكُّهُ بِسَهْمٍ فِى نُغْضِ كَتِفِهِ. قَالَ قُلْتُ خُذْهَا وَأَنَا ابْنُ الأَكْوَعِ وَالْيَوْمَ يَوْمُ الرُّضَّعِ قَالَ يَا ثَكِلَتْهُ أُمُّهُ أَكْوَعُهُ بُكْرَةَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ يَا عَدُوَّ نَفْسِهِ أَكْوَعُكَ بُكْرَةَ - قَالَ - وَأَرْدَوْا فَرَسَيْنِ عَلَى ثَنِيَّةٍ قَالَ فَجِئْتُ بِهِمَا أَسُوقُهُمَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- - قَالَ - وَلَحِقَنِى عَامِرٌ بِسَطِيحَةٍ فِيهَا مَذْقَةٌ مِنْ لَبَنٍ وَسَطِيحَةٍ فِيهَا مَاءٌ فَتَوَضَّأْتُ وَشَرِبْتُ ثُمَّ أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَهُوَ عَلَى الْمَاءِ الَّذِى حَلَّيْتُهُمْ عَنْهُ فَإِذَا رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَدْ أَخَذَ تِلْكَ الإِبِلَ وَكُلَّ شَىْءٍ اسْتَنْقَذْتُهُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَكُلَّ رُمْحٍ وَبُرْدَةٍ وَإِذَا بِلاَلٌ نَحَرَ نَاقَةً مِنَ الإِبِلِ الَّذِى اسْتَنْقَذْتُ مِنَ الْقَوْمِ وَإِذَا هُوَ يَشْوِى لِرَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- مِنْ كَبِدِهَا وَسَنَامِهَا - قَالَ - قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ خَلِّنِى فَأَنْتَخِبُ مِنَ الْقَوْمِ مِائَةَ رَجُلٍ فَأَتَّبِعُ الْقَوْمَ فَلاَ يَبْقَى مِنْهُمْ مُخْبِرٌ إِلاَّ قَتَلْتُهُ - قَالَ - فَضَحِكَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ فِى ضَوْءِ النَّارِ فَقَالَ « يَا سَلَمَةُ أَتُرَاكَ كُنْتَ فَاعِلاً ». قُلْتُ نَعَمْ وَالَّذِى أَكْرَمَكَ. فَقَالَ « إِنَّهُمُ الآنَ لَيُقْرَوْنَ فِى أَرْضِ غَطَفَانَ ». قَالَ فَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ غَطَفَانَ فَقَالَ نَحَرَ لَهُمْ فُلاَنٌ جَزُورًا فَلَمَّا كَشَفُوا جِلْدَهَا رَأَوْا غُبَارًا فَقَالُوا أَتَاكُمُ الْقَوْمُ فَخَرَجُوا هَارِبِينَ. فَلَمَّا أَصْبَحْنَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « كَانَ خَيْرَ فُرْسَانِنَا الْيَوْمَ أَبُو قَتَادَةَ وَخَيْرَ رَجَّالَتِنَا سَلَمَةُ ». قَالَ ثُمَّ أَعْطَانِى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- سَهْمَيْنِ سَهْمُ الْفَارِسِ وَسَهْمُ الرَّاجِلِ فَجَمَعَهُمَا لِى جَمِيعًا ثُمَّ أَرْدَفَنِى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- وَرَاءَهُ عَلَى الْعَضْبَاءِ رَاجِعِينَ إِلَى الْمَدِينَةِ - قَالَ - فَبَيْنَمَا نَحْنُ نَسِيرُ قَالَ وَكَانَ رَجُلٌ مِنَ الأَنْصَارِ لاَ يُسْبَقُ شَدًّا - قَالَ - فَجَعَلَ يَقُولُ أَلاَ مُسَابِقٌ إِلَى الْمَدِينَةِ هَلْ مِنْ مُسَابِقٍ فَجَعَلَ يُعِيدُ ذَلِكَ - قَالَ - فَلَمَّا سَمِعْتُ كَلاَمَهُ قُلْتُ أَمَا تُكْرِمُ كَرِيمًا وَلاَ تَهَابُ شَرِيفًا قَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِى وَأُمِّى ذَرْنِى فَلأُسَابِقَ الرَّجُلَ قَالَ « إِنْ شِئْتَ ». قَالَ قُلْتُ اذْهَبْ إِلَيْكَ وَثَنَيْتُ رِجْلَىَّ فَطَفَرْتُ فَعَدَوْتُ - قَالَ - فَرَبَطْتُ عَلَيْهِ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ أَسْتَبْقِى نَفَسِى ثُمَّ عَدَوْتُ فِى إِثْرِهِ فَرَبَطْتُ عَلَيْهِ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ ثُمَّ إِنِّى رَفَعْتُ حَتَّى أَلْحَقَهُ - قَالَ - فَأَصُكُّهُ بَيْنَ كَتِفَيْهِ - قَالَ - قُلْتُ قَدْ سُبِقْتَ وَاللَّهِ قَالَ أَنَا أَظُنُّ. قَالَ فَسَبَقْتُهُ إِلَى الْمَدِينَةِ قَالَ فَوَاللَّهِ مَا لَبِثْنَا إِلاَّ ثَلاَثَ لَيَالٍ حَتَّى خَرَجْنَا إِلَى خَيْبَرَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ فَجَعَلَ عَمِّى عَامِرٌ يَرْتَجِزُ بِالْقَوْمِ تَاللَّهِ لَوْلاَ اللَّهُ مَا اهْتَدَيْنَا وَلاَ تَصَدَّقْنَا وَلاَ صَلَّيْنَا وَنَحْنُ عَنْ فَضْلِكَ مَا اسْتَغْنَيْنَا فَثَبِّتِ الأَقْدَامَ إِنْ لاَقَيْنَا وَأَنْزِلَنْ سَكِينَةً عَلَيْنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « مَنْ هَذَا ». قَالَ أَنَا عَامِرٌ. قَالَ « غَفَرَ لَكَ رَبُّكَ ». قَالَ وَمَا اسْتَغْفَرَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- لإِنْسَانٍ يَخُصُّهُ إِلاَّ اسْتُشْهِدَ. قَالَ فَنَادَى عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَهُوَ عَلَى جَمَلٍ لَهُ يَا نَبِىَّ اللَّهِ لَوْلاَ مَا مَتَّعْتَنَا بِعَامِرٍ. قَالَ فَلَمَّا قَدِمْنَا خَيْبَرَ قَالَ خَرَجَ مَلِكُهُمْ مَرْحَبٌ يَخْطِرُ بِسَيْفِهِ وَيَقُولُ قَدْ عَلِمَتْ خَيْبَرُ أَنِّى مَرْحَبُ شَاكِى السِّلاَحِ بَطَلٌ مُجَرَّبُ إِذَا الْحُرُوبُ أَقْبَلَتْ تَلَهَّبُ قَالَ وَبَرَزَ لَهُ عَمِّى عَامِرٌ فَقَالَ قَدْ عَلِمَتْ خَيْبَرُ أَنِّى عَامِرٌ شَاكِى السِّلاَحِ بَطَلٌ مُغَامِرٌ قَالَ فَاخْتَلَفَا ضَرْبَتَيْنِ فَوَقَعَ سَيْفُ مَرْحَبٍ فِى تُرْسِ عَامِرٍ وَذَهَبَ عَامِرٌ يَسْفُلُ لَهُ فَرَجَعَ سَيْفُهُ عَلَى نَفْسِهِ فَقَطَعَ أَكْحَلَهُ فَكَانَتْ فِيهَا نَفْسُهُ. قَالَ سَلَمَةُ فَخَرَجْتُ فَإِذَا نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- يَقُولُونَ بَطَلَ عَمَلُ عَامِرٍ قَتَلَ نَفْسَهُ قَالَ فَأَتَيْتُ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- وَأَنَا أَبْكِى فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بَطَلَ عَمَلُ عَامِرٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « مَنْ قَالَ ذَلِكَ ». قَالَ قُلْتُ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِكَ. قَالَ « كَذَبَ مَنْ قَالَ ذَلِكَ بَلْ لَهُ أَجْرُهُ مَرَّتَيْنِ ». ثُمَّ أَرْسَلَنِى إِلَى عَلِىٍّ وَهُوَ أَرْمَدُ فَقَالَ « لأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ رَجُلاً يُحِبُّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أَوْ يُحِبُّهُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ ». قَالَ فَأَتَيْتُ عَلِيًّا فَجِئْتُ بِهِ أَقُودُهُ وَهُوَ أَرْمَدُ حَتَّى أَتَيْتُ بِهِ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- فَبَسَقَ فِى عَيْنَيْهِ فَبَرَأَ وَأَعْطَاهُ الرَّايَةَ وَخَرَجَ مَرْحَبٌ فَقَالَ قَدْ عَلِمَتْ خَيْبَرُ أَنِّى مَرْحَبُ شَاكِى السِّلاَحِ بَطَلٌ مُجَرَّبُ إِذَا الْحُرُوبُ أَقْبَلَتْ تَلَهَّبُ فَقَالَ عَلِىٌّ أَنَا الَّذِى سَمَّتْنِى أُمِّى حَيْدَرَهْ كَلَيْثِ غَابَاتٍ كَرِيهِ الْمَنْظَرَهْ أُوفِيهِمُ بِالصَّاعِ كَيْلَ السَّنْدَرَهْ قَالَ فَضَرَبَ رَأْسَ مَرْحَبٍ فَقَتَلَهُ ثُمَّ كَانَ الْفَتْحُ عَلَى يَدَيْهِ.

 
Sələmə ibn əl-Əkva (Allah ondan razı olsun) demiş­dir: «Peyğəmbərlə - sallallahu aleyhi və səlləm - birlikdə Hüdeybiyyəyə gəldiyimiz zaman bizim sayımız min dörd yüz nəfər idi və biz özümüzlə əlli qoç da gətirmişdik. (Ora çatdıqda hamı susamışdı. Elə buna görə də) Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - su quyusunun yanında oturdu, sonra ya dua etdi, ya da onun içinə tüpürdü və oradan su fəvvarə vurdu. Biz o sudan doyunca içdik, heyvanları­mızı suvardıq və ehtiyat üçün qablarımıza da doldurduq. Sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - beyət etmək üçün bizim hamımızı ağacın altına dəvət etdi. Mən ilk beyət edənlərdən idim. Beyət edənlərin sayı yarıya çatdıqda Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi:
  –  Ey Sələmə, gəl beyət et!
  –  Ey Allahın elçisi, artıq mən ilk zümrə ilə birlikdə sənə beyət etdim!
  –  Yenə beyət et!
   Sonra o məni əliboş – yəni silahsız – görüb bir qalxan verdi və beyət etməyinə davam etdi. Beyətin sonunda o dedi:   
  –  Ey Sələmə, mənə beyət etmirsən? 
   – Ey Allahın Elçisi, artıq mən əvvəlki və sonrakı camaatla birlikdə sənə beyət etdim!
  –  Yenə beyət et! 
       Mən üçüncü dəfə ona beyət etdim. Sonra o mənə dedi: "Ey Sələmə, sənə verdiyim qalxan haradadır?"
       Mən dedim: "Ey Allahın Elçisi! Mən əmim Amiri silahsız görüb qal­xanı ona ver­dim". 
   Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - gülüb dedi: "Həqiqətən, sən, sanki ilk əvvəl: "Allahım! Özümdən də artıq sevdiyimi (bir ne­məti)  mənə əta et!"- deyən şəxsə bənzəyirsən!"
    Sonra müşriklər bizim yanımıza öz nümayəndələrini göndərib onlarla sülh müqavi­ləsi bağ­lamağı təklif etdilər. Biz bununla razılaşdıq və aradakı gediş-gəliş bər­pa olundu. O zamanlar mən Təlhə ibn Ubeydullahın xidmətçisi idim. Mən onun atını suvarır, qaşovla belini toz-torpaqdan təmizləyir, habelə digər xid­mətlər göstərir­ və Təlhənin çörəyini yeyirdim. Mən Allahın [riza­sını qazanmaq] və Peyğəmbərinin - sallallahu aleyhi və səlləm - (əmrinə tabe ol­maq) xatirinə var-dövlətimi və qohum-əqrəbamı tərk edib Mədinəyə hicrət et­mişdim.
     Məkkə əhli ilə bizim aramızda sülh müqavi­ləsi bağ­lanılıb ge­diş-gəliş bər­pa olunduqdan sonra mən tikanlı bir ağacın yanına gəlib altına tökülmüş ti­kan­ları təmizlədim və dincəlmək üçün orada uzandım. Bu zaman dörd Məkkə müşriki yanıma gəlib Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - barəsində nalayiq sözlər danış­mağa başladılar. Mən onların dediklərinə nifrət etdim və gedib başqa ağacın altında uzandım. Onlar silahlarını ağacdan asıb orada uzandı­lar. Elə bu vaxt carçı vadinin aşağı tərəfindən car çəkib dedi: "Ey mühacirlər, İbn Zuneymi öldürüblər!" Mən dərhal qılıncımı çıxarıb o dörd nəfərin üstünə hücum etdim və onların qılınclarını əlimə toplayıb dedim: "Məhəm­mədin hör­mətini ucaldan Allaha and olsun ki, sizlərdən biri başını tərpətsə onun boynunu vuraram!" Sonra mən onları əsir tutub Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gə­tirdim. Bu arada əmim Amir zirehli atın üzərində, əsir tutulmuş Ablat oğullarından olan Mikrəzi və başqa yetmiş müşriki Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gətirdi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - onlara nəzər salıb dedi: "Onları azad edin! Bu onların birinci və axırıncı günahı ol­sun!" Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - onları bağışlayıb hamısını azad etdi və Uca Allah da bu ayəni nazil etdi: “Sizi onların üzərində qələbə çalmağa müvəffəq etdikdən sonra, Məkkə vadisində onların əlini sizdən, sizin də əlinizi onlardan çəkən Odur. Allah sizin nə etdiklərinizi Görəndir".
     Sonra biz oradan çıxıb geriyə, Mədinəyə döndük və yolüstü müşrik olan Bəni Lihyan qəbiləsinə yaxın bir yerdə da­yanmalı ol­duq. Onlarla bizim aramızda bir dağ var idi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - o gecə dağa qalxıb müşrik­lər barəsində ona və səhabələrinə xəbər gətirən şəxs üçün Allahdan bağışlan­ma dilədi. Mən o gecə iki və ya üç dəfə dağa qalxdım. Biz Mədinəyə gəlib çatdıqdan sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - xidmətçisi Rəbahı mənimlə birlikdə geridə qalmış sürüyə baş çəkməyə gön­dərdi və biz Təlhənin atına minib ora getdik. Biz ora çatdıqda artıq Abdurrəhman ibn Bədr əl-Fəzari sürüyə basqın etmiş, çobanı öldürüb mal-qaranı sü­rüb aparmışdı. Mən: "Ey Rəbah! Götür bu atı Təlhə ibn Ubeydullaha çatdır, Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm - də xəbər ver ki, artıq müşriklər onun sürüsünə basqın ediblər". Sonra mən bir təpənin üstünə qalxıb Mədinəyə tərəf üz tut­dum və üç dəfə: "Köməyə gəlin!"– deyə çağırdım. Daha sonra mən müşrikləri təqib edib onları ox atəşinə tut­dum və rəcəz ilə bu sözləri oxudum:
 
              "Əkvanın oğluyam mən        Ölüm günüdür bu gün"
 
     Sonra yaxınlaşıb onlardan birini oxla vurdum. Mənim atdığım oxun ucu onun atının yəhərindən keçib çiyininə dəydi. Mən yenə:
 
              "Əkvanın oğluyam mən        Ölüm günüdür bu gün"
 
deyib onları ox atəşinə tutdum. Allaha and olsun ki, atlılardan hər biri mənə hücum etdikcə onları (atlarını) oxla vurub yarala­yırdım. Mən o vaxta qədər ox atdım ki, nəhayət onlar (çıxılmaz vəziyyətə düşdülər və) özlərini dağ də­rə­si­nə saldılar. Mən dağın üstünə qalxıb onların başlarına o qədər daş yağdırdım ki, nəhayət ələ keçirdikləri mal-qaranı geri qaytardılar. Onlar həyəcanla otuz­dan çox zireh və nizələri yerə atdılar. Mən bu silahların üzərinə o qədər daşlar saldım ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - və səhabələri dağın döşündəki dərəyə gəldikdə onların orada olduğunu bilsin. Bu vaxt Abdurrəhman ibn Bədr əl-Fəzari gə­lib çıxdı və onlar oturub nahar etməyə başladılar. Mən isə dağın üs­tündən onlara tamaşa edirdim. O dedi: "Bu gördüklərim nədir? (Burada nə baş verib?)" Onlar dedilər: "Biz bunun təzyiqinə mə­ruz qalmışıq. Allaha and olsun ki, alaqaranlıqdan indiyə kimi bizdən əl çəkməyib, bizi ox atəşinə tutub və hər şeyi (mal-qaranı, zirehlərimizi və nizə­lərimizi) əlimizdən alıb. Abdurrəhman ibn Bədr əl-Fəzari dedi: "Dörd nəfər (danışıqlar aparmaq üçün) onun yanına get­sin!"
     Onlardan dördü mənim yanıma qalxdı. Mən danışmağa fürsət tapan kimi dedim: "Məni tanıyırsınızmı?" Onlar dedilər: "Xeyr, sən kimsən?" Mən dedim: "Mən Sələmə ibn əl-Əkvayam. Məhəmmədin hör­mətini ucaldan Allaha and olsun ki, mən is­təsəm sizin hər birinizi öldürə bilərəm, ancaq siz is­təsəniz də məni öldürə bilməyəcək­siniz!" Onlardan biri: "Bəli! Zənn edirəm ki, o doğru deyir"- dedi və onlar geri qayıtdılar. Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - süvari qoşunu ağaclar ara­sından görünənədək mən tutduğum mövqeyi tərk etmədim. Qoşunun önündə Əxrəm əl-Əsədi, onun ar­dınca Əbu Qətadə əl-Ənsari, onun da ar­dın­ca Miqdad ibn əl-Əsvəd əl-Kindi gəlirdi. Mən Əxrəmin atının yüyə­nindən tutduqda o dedi: "Axı onlar qaçırlar!" Mən dedim: "Ey Əxrəm, onlardan özünü qoru! Mən istəmi­rəm ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - və səha­bələri gəlincəyə qədər onlar səni öldürsünlər!" O dedi: "Ey Sələmə! Əgər sən Allaha və axirət gününə, cən­nətin və cəhən­nəmin haqq olduğuna inanırsan­sa Onun yolunda şəhid olmağıma mane ol­ma!"
    Mən ona mane olmadım və o Abdurrəhman ibn Bədr əl-Fəzari ilə təkbətək göyüşdə şəhid oldu. O, yalnız Abdurrəhmanın atını yaralaya bildi, Abdurrəhman isə onu öldürüb atına sahib oldu. Sonra Əbu Qətadə Abdur-Rahmənla təkbətək döyüşdü və qılıncla onu öldürdü. Məhəmmədin hörmətini ucaldan Allaha and olsun ki, mən onların ardınca qaçdım və arxada nə bir səha­bə, nə də onlardan bir toz-torpaq [əsər-əlamət] gördüm. Müşrik­lər gün batmamışdan əvvəl gəlib zu-Qərəd adlanan, su olan bir dərəyə çatdılar və susuzluqlarını ya­tırtmaq üçün suyun kənarına gəldilər. Sonra nəzər salıb mənim onların dalınca gəldi­yimi, on­ları qabaqladığımı görüb dərhal oranı tərk etdilər və bir qurtum belə o su­dan içə bilmədilər. Onlar yenə dağın döşünə çəkildilər. Mən qaça-qaça onlara yaxınlaşıb:
 
               "Əkvanın oğluyam mən        Ölüm günüdür bu gün"
 
deyib qarşımdakı müşrikin çiynindən bir ox vurdum.
     O dedi: "Anası onu itirsin! Bu, səhərki Əkvadı?" Mən: "Bəli, ey nəfsinin düşməni! Mənəm, səhərki Əkva!»- deyə cavab ver­dim".
     Onlar dağın döşündə iki at tərk edib qaçdılar. Mən bu atları da sürüb Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına apardım və yolda Amirlə (r.a) rast­laşdım. Onun əlində birində bir az süd, digə­rində isə su olan iki tuluq var idi. Mən (süddən) içib (sudan) dəstəmaz aldıqdan sonra Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəldim. O, müşriklərin tərk etdi­yi suyun kənarında oturmuş və onlardan aldığım dəvələ­ri, zi­rehləri və nizələri götürmüşdü. Bilal isə bu dəvələrdən birini kə­sib ciyərindən və hörgücündən Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - üçün qı­zardırdı. Mən dedim: "Ey Allahın elçisi, izn ver səhabələrdən yüz nəfər seçib götürüm və onların ardınca gedib hamısını öldürüm!"
     Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - azı dişləri tonqal işığında görünənə qə­dər [ürəkdən] güldü və dedi: "Ey Sələmə! Sən bunu bacara biləcəyinə arxayinsan?" Mən dedim: "Əlbəttə! Səni ən hörmətli edən Allaha and olsun ki, bacara­ram!" O dedi: "Hal hazırda onlar Ğətəfan diyarında gonaqdırlar!"
    Bu vaxt Ğətəfandan bir kişi gəlib dedi: "Filankəs onlar uçun bir dəvə kəs­di. Onlar dəvənin dərisini soyarkən üzə­rində olan toz-torpağı görüb: "Mü­səlmanlar gəlirlər"- deyə qaçıb getdilər.
   Ertəsi gün Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm: "Bu günkü gündə ən yaxşı süvarimiz Əbu Qətadə və ən yaxşı piyadamız Sə­ləmədir!"– deyib süvari və piyadalar üçün ayrılmış qənimət paylarından iki­si­ni (hərəsindən bir pay) mənə verdi. Sonra o məni öz arxasına, Adbaya min­dirdi və biz Mədinəyə qayıt­dıq. Yolda ən bərk qa­çan ənsarlardan biri: "Mədinəyə qədər yarışmaq istəyən varmı?"- deyə bir neçə dəfə təkrar etdi.
     Mən onun bu qəti tələbini eşitdikdə dedim: "Məgər sən alicə­nab, möhtə­rəm insanlara hörmət etmirsən?" O: "Xeyr, mən yal­nız Allahın elçisinə hörmət edirəm! (yəni, onu bu yarışa çağırmıram!)" - dedi. Mən Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm: "Atam-anamsan ey Allahın elçi­si! İzn ver onunla yarışım"- dedim. O: "İstəyirsənsə yarış!"- dedi. Sonra mən (üzümü yarışmaq istəyən ənsara tutub): "Hazırlaş!"- dedim. Mən ayaqlarımı büküb qaçış vəziyyətini aldım, sonra dərhal yerimdən sıçra­yıb qaçdım. Yolda nəfəsimi dərmək üçün bir müd­dət dayandıqdan sonra yenə onun ardınca qaçdım. Bir az sonra mən yenə yorğunluğumu almaq üçün da­yandım. Sonra qalxıb onun dalınca qaçdım və nəhayət gəlib onu keçdikdə çiyninə vu­rub dedim: "Vallahi, mən səni ötdüm!" O dedi: "Hesab edirəm ki, sən məni ötdün".
   Beləliklə biz Mədinəyə qədər yarışdıq və mən onu arxada qoy­dum. Allaha and olsun ki, biz cəmi üç gün Mədinədə qal­dıqdan sonra Peyğəmbərlə - sallallahu aleyhi və səlləm - birlikdə Xeybərə getdik. Bu vaxt əmim Amir rəcəz ilə bu sözləri oxudu:
 
               "Təllahi! İstəməsəydı Allah, düz yola gəlməzdik biz,
               Nə sədəqə verərdik, nə namaz qılardıq biz,        
               Olmasaydı lütfün Sənin, keçinə bilməzdik biz.
               Sabit et qədəmləri, düşmən gəldikdə bizə,          
               Sonra da bir təskinlik Özün nazil et bizə!"
 
  Allahın Elçisi - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: "Bu kimdir?"
     O dedi: "Mənəm, Amir". Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - ona: "Rəbbin səni bağışlasın!"- dedi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - kiməsə Allahdan xüsusən məğfirət dilə­yərdisə o şəxs mütləq şəhid olardı. Bu vaxt dəvəsinin üstündə əyləşmiş Ömər ibn əl-Xəttab onu çağırıb dedi: "Ey Allahın Peyğəmbəri! İzn ver Amir oxusun biz də həzz alaq!"
     Biz Xeybərə gəlib çatdıqda düşmənin başçısı Mərhəb qabağa çıxıb qılıncını havada oynatdı və dedi:
 
                 "Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki Mərhəbəm mən!
                 Müharibə başlayıb döyüş alovlanarkən, 
                 Mahir silah ustası, təcrübəli ərəm mən".
 
   Bu vaxt əmim Amir onunla təkbətək döyüşə çıxıb dedi:
 
                 "Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki Amirəm mən, 
                 Mahir silah ustası, çevik qəhrəmanam mən".
 
   Təkbətək döyüş başladı və hər ikisi bir-birinə qılınc zərbəsi en­dirdi. Mərhə­bin vurduğu qılınc Amirin qalxanına dəydi. Amir onu alt nahiyədən vurduqda qılıncı özünə qayıdıb ve­nasını kəsdi və o şəhid oldu. Mən bir neçə səhabənin: "Amir intihar etdi və əməlləri puç oldu!"- dediyini eşitdim. Mən ağlaya-ağlaya Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib dedim: "Ey Allahın Elçisi, Amirin əməlləri puç oldu!» Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm: "Bunu kim deyir?"- deyə soruşduq­da mən: "Səhabələrin­dən bir neçəsi!" - deyə cavab verdim. O dedi: "Yalan deyirlər! Əksinə, o ikiqat savab qazandı!"
     O zaman Əli gözlərinin ağ­rısından əziyyət çəkirdi və Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm -  məni onun yanına göndərib dedi: "Mən bayrağı Allah və Onun rəsulunu sevən və (ya) Allah və rəsulunun sevdiyi bir şəxsə verəcəyəm!"
      Əli göz ağrısından iztirab çəkdiyi üçün onun əlindən tutub Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gətirdim. O, Əlinin gözlərinə tüpürdü və onun gözləri sağaldı. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - bayrağı ona verdik­dən sonra Mərhəb yenə qabağa çıxıb dedi:
 
                    "Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki Mərhəbəm mən!
                    Müharibə başlayıb döyüş alovlanarkən, 
                    Mahir silah ustası, təcrübəli ərəm mən".
 
     Əli dedi:
 
                    "Anamın Heydər[12] adlandırdığı mənəm,
                    Meşələr şiri tək zəhimli görkəmliyəm,
                    Düşmənləri pərən-pərən edib tez öldürürəm". 
 
     O, Mərhəbin baş nahiyəsinə qılınc zərbəsi endirib onu öldür­dü. Xeybər də məhz Əlinin əli ilə fəth olundu".
 
Muslim, 1807, 3372, 4479.

 
 
 
       
12 Heydər – şir deməkdir. Əlinin (Allah ondan razı olsun) anası, ana babasının – Əsəd ibn Hi­şam ibn Əbdümənafın – şərəfinə onu Əsəd (yəni, şir) adlandırmışdı. Sonra Əbu Talib gəlib ona Əli adı vermişdi. Mərhəb döyüşdən əvvəl yatıb yuxusunda bir şirin onu öldürdüyünü görmüşdü. Elə buna görə də Əli (Allah ondan razı olsun) onu bu cür hədə­ləmişdi. "Şərh Səhih Muslim" 12/391.