əl-Mumtəhinə 10 – 11 – ci ayələr

 
“Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar hicrət edib sizin yanınıza gəldikləri zaman onları imtahana çəkin. Allah onların imanını daha yaxşı bilir. Əgər bunların mömin olduqlarını bilsəniz, onları kafirlərə qaytarmayın. Nə bunlar onlara halaldır, nə də onlar bunlara halaldırlar. Kafirlərin bu qadınlara sərf etdikləri mehri özlərinə qaytarın. Həmin qadınların mehrlərini özlərinə verdiyiniz halda onlarla evlənməyinizdə sizə heç bir günah yoxdur. Kafir qadınlarınızı kəbin altında saxlamayın, sərf etdiyiniz mehri tələb edin. Qoy onlar da mömin qadınlara sərf etdikləri mehri sizdən tələb etsinlər. Allahın hökmü budur. O sizin aranızda hökm verir. Allah Biləndir, Müdrikdir. Əgər zövcələrinizdən hər hansı biri sizi qoyub kafirlərin yanına getsə və siz də kafirlərlə vuruşub qalib gəlsəniz, ələ keçirdiyiniz qənimətdən zövcələri çıxıb getmiş kimsələrə onların sərf etdikləri mehr qədər verin. İman gətirdiyiniz Allahdan qorxun!”
 

 
Misvər ibn Məxrəmə və Mərvan ibn Həkəm (Allah onlardan razı olsun) bir-birinin rəvayətini təsdiq­lə­yərək demişlər: “Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Hudeybiyə sülhündə (Mədinədən səfərə) çıxdı və bir qədər yol getdikdən sonra əshabələrinə buyurdu ki: “Xalid ibn Vəlidin başçılıq etdiyi Qureyşin süvari qoşunu Ğəmim vadisində pusquda dayanıblar. Buna görə də, siz sağ tərəfə gedin!” Allaha and olsun ki, Xalid Peyğəmbəri - sallallahu aleyhi və səlləm - və onun əshabələrini gör­mədi. Yalnız onların arxasınca qalxan qara toz-torpağı gördükdən sonra atını çapa­raq (müsəlmanların gəldiyini) Qureyşə xəbər verməyə getdi. Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə (əshabələri ilə birlikdə) yoluna davam etdi. Nəhayət, gəlib Məkkəyə apa­ran (Hudeybiyyə vadi­sin­dəki) dağ yoluna çat­dılar. Burada Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - dəvəsi yerə çökdü və camaat: “Həl! Həl!”– deyə-deyə dəvəni yerindən tər­pət­­məyə çalışdılar. Lakin dəvə çökdüyü yerdən qalxmadı və onlar: “Qəsva[1] inadkarlıq edib qalxmır!”– dedilər. Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Qəsva inadkarlıq et­məz! Bu onun adəti deyil. Lakin (bir zamanlar Məkkəyə daxil olmaq istəyən) fili tutub sax­la­yan Allah indi də Qəsvanı saxladı. Canım Əlində Olan Allaha and olsun ki, müşriklər Allahın haram buyurduqlarına riayət etməklə mən­dən hər nə istəsələr onlara istə­dik­lərini verəcəyəm!” Sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Qəsvanı tərpətdi və heyvan dərhal ayağa qalxdı. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Hudeybiy­yə­nin qurtaracağında yerləşən və içində az miqdarda su olan çuxurun yanına gəldi. Əshabələr çuxurda olan sudan az-az o qədər daşıyıb apardılar ki, ora­da su qalmadı. Onlar susuzluqdan Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm - şikayət etdikdə o, ox qa­bın­dan bir ox çıxarıb onlara verdi və onu çuxura sancmağı əmr etdi. Allaha and olsun ki, ox çuxura sancılan kimi oradan su fəvvarə vurdu və bu fəv­va­rə onların susuzluqlarını yatı­rıb oradan qayıdanadək axmağa davam etdi. Bu vaxt Budeyl ibn Vərqa əl-Xuzai[3] öz qə­biləsindən – Xuzaədən olan bir dəstə kişi ilə Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəldi. Tihaməlilər içərisində Xuzaə qəbiləsin­dən olanlar əvvəldən Pey­ğəmbə­rin - sallallahu aleyhi və səlləm - sirdaşı idilər. Budeyl dedi: “Mən Kəb ibn Lüeyyi və Amir ibn Lüeyyi Məkkədə tərk edib gəlmişəm. On­lar Hudey­biyyə vadisindəki ən zəngin su quyularını ələ keçiriblər. (Uzun müd­dət mü­qavimət gös­tərib qaçma­maq üçün) özləri ilə süd verən və balası ya­nında olan dişi dəvələr də gətiriblər. Səninlə müharibə etmək və Məkkəyə da­xil olma­ğına mane olmaq istəyirlər.” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Biz müharibə et­mək üçün gəlməmişik! Biz yalnız Ümrə ziyarəti etməyə gəlmişik. Hə­qi­qə­tən, müha­ribə Qureyşi mad­di və mənəvi cəhətdən zəiflətmiş, onları ziyana uğ­ratmışdır. Əgər istəyirlərsə, müha­ribəni dayan­dı­rıb onlarla sülh mü­qa­vi­lə­si bağlayım. Qoy onda mə­nimlə digər insan­lar arasında olan münasibətə qarışmasınlar. (Əgər mən o kafirlərə məğlub olsam, bu onlar üçün bir dəstək olacaq, yox) əgər qalib gəlsəm, onda onlar da digərləri kimi İslam dininə da­xil ola bilərlər. Əks təqdirdə, mən onlarla bağla­dığım mü­qa­viləni poz­ma­ya­ca­ğam. Beləlik­lə, onlar istirahət edəcəklər (bir müddət mühari­bədən yaxa qur­taracaqlar). Onlar mənim bu təklifimi qəbul etməyib bizim işimizə mü­da­xilə etsələr, canım Əlində olan Allaha and olsun ki, başım bədənimdən ay­rılana qədər onlarla vuruşacağam. O zaman Allah Öz vədini (İslam dinini ucaldacağını) mütləq doğruldacaq”. Budeyl dedi: “Sənin dediklərini onlara çatdıraram!” Sonra o, qureyşli­lə­rin yanı­na gəlib dedi: “Biz Peyğəmbərin r yanından gəlirik və ondan bəzi şey­­lər eşit­dik. İstə­yirsinizsə, onun dediklərini sizə ərz edək.” Onların ara­sındakı səfehlər: “Ondan bizə hər hansı bir xəbər verməyinə ehtiyacımız yox­­dur”- deyə etirazla­rını bildirdilər. Ağıl sahibləri isə: “De görək, ondan nə eşitmi­sən!”– deyə israr etdilər. O: “Mən ondan filan, filan təklifləri eşitdim”– deyib, Peyğəmbərdən - sallallahu aleyhi və səlləm - eşitdiklərini bir-bir onlara nəql etdi. Sonra Urva ibn Məsud ayağa qalxıb dedi: “Ey qövmüm, siz mənim valideynim, mən də si­zin övladınız deyiləmmi?” Onlar: “Bəli!”– deyə cavab verdilər. O yenə so­ruş­du: “Siz məni günah etməkdə ittiham edirsinizmi?” Onlar: “Xeyr!”– deyə ca­vab verdilər. O bir daha soruşdu: “Ukaz əhlini sizin köməyinizə ça­ğır­dı­ğı­mı və on­lar sizə yardım göstərməkdən imtina etdikdən sonra əhli-əyalımla, övla­dımla və mə­nə tabe olanlarla birlikdə sizə yardım etməyə gəldiyimi bi­lir­si­nizmi?” Onlar: “Əlbət­tə, bilirik!”– deyə cavab verdilər. Urva dedi: “Hə­qi­­qə­tən, bu adam sizə xeyir, əmin-amanlıq və islah olun­mağınızı təklif edir. Onun dəvətini qəbul edin və mənə də ge­dib onunla danışıq aparmağa izn verin!” Onlar: “Gedə bilərsən!”– deyə cavab ver­dilər. O, danışıq aparmaq üçün Pey­ğəmbə­rin yanına gəldi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Budeylə dediklərini Ur­va­ya da dedi. Urva soruşdu: “Ey Muhəmməd! Əgər öz qövmünün kökünü kəs­sən, (kimi dəvət edəcəksən)? Heç səndən əvvəl ərəblərdən öz qövmünü məhv edən bir kəs barəsin­də eşitmisənmi? Bəs onlar sənə qalib gəlsələr ne­cə? Allaha and olsun ki, mən sənin tərəfdarların arasında cəsarətli üzlər gör­mü­rəm. Mən burada bir çox insanlar görü­rəm ki, onlar səni müharibə baş­la­yan kimi qoyub qaçacaqlar!” Əbu Bəkr (Urvanın bu təhqirinə dözməyib) de­di: “Get Latın[5] fərcini yala! Sən elə zənn edirsən ki, biz onu qoyub qa­ça­ca­ğıq?!” Urva: “Bu kimdir?”– deyə soruşdu. Əshabələr: “Bu, Əbu Bəkrdir!”- de­­yə cavab verdilər və o: “Canım Əlində Olana and olsun ki, bir zamanlar mənə göstər­diyin və əvəzini vermə­diyim qayğı olma­saydı, sənin cavabını ve­rər­dim!”– deyib, Peyğəmbərlə - sallallahu aleyhi və səlləm - söhbətinə davam etdi. O, danışdıqca (hər də­fə söz söylədikdən sonra ərəb­lərin adətinə görə) Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - saq­qa­lın­dan tuturdu. Bu vaxt Muğira ibn Şöbə əlin­də qılınc və başında dəmir də­bil­qə Pey­ğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanında dayanıb onu qoruyurdu. Urva Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - saq­qalına əl atdıqca Muğira qılıncının qınının ucu ilə onun əli­nə vurur və ona: “Peyğəm­bərin saqqalından əlini çək!”– deyirdi. Urva başını qaldı­rıb: “Bu kimdir?”- deyə soruşdu. Onlar: “Bu Şöbənin oğlu Muğiradır!”- deyə ca­vab ver­dilər. O, (Muğiraya) dedi: “Ey xain! Mən hələ də sənin xainliyin nə­ti­cə­sində (Səqif qəbiləsi ilə aramızda) baş vermiş anlaşılmazlıqları həll et­mək­lə məşğulam.”
Cahiliyyət dövründə Muğira bir dəstə adamla[6] yol yoldaşı oldu. O za­man o onları öldürmüş, mallarını götürüb Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlmiş və İslamı qəbul etmişdi. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə ona belə demişdi: “İslam dininə daxil olduğunu səndən qəbul edirəm, lakin qəsb etdiyin malı götür­mürəm!” Son­ra Urva Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrinə nəzər saldı və (öz dostlarına) dedi: “Alla­ha and olsun ki, Peyğəmbərin ağzından çıxan tüpürcək onlardan bi­ri­nin ovucuna düşən kimi bu tüpürcəyi üzünə və bədəninə sürtür. Onlara bir şey əmr etdikdə dərhal onu yerinə yetirirlər. Dəstəmaz aldığı sudan (alıb qur­tardıqdan sonra) əldə etmək üçün öz aralarında mübarizə aparırlar. Onun yanında danışarkən səslərini qaldırmırlar və hörmət əlaməti olaraq onun üzünə baxmırlar!” Sonra Urva tərəfdarlarının yanına qayıtdı və dedi: “Ay camaat! Allaha and olsun ki, mən bir nümayəndə kimi çox padşahların Qey­­sə­rin, Xosrovun, Nəcaşinin və başqalarının hüzurunda olmuşam və pad­şah­­ların tərəf­darlarının onlara necə təzim etdiklərini də görmüşəm. Lakin Muhəm­mədin r əshabələrinin ona təzim etdikləri kimi heç bir padşaha tə­zim olunduğunu gör­məmişəm. Allaha and olsun ki, Peyğəmbərin ağzın­dan çıxan hər bir tüpürcək on­lardan birinin ovucuna düşsə, bu tüpürcəyi üzü­nə və bədəninə sürtürlər. Onlara bir şey əmr etdikdə dərhal onu yerinə yetirirlər. Dəstəmaz aldığı sudan əldə etmək üçün öz aralarında mübarizə aparırlar. Onun yanında danışarkən səslərini qaldırmırlar və hörmət əlaməti olaraq onun üzünə bax­mırlar! Həqiqə­tən, o sizə xeyir, əmin-amanlıq və islah olunmağınızı təklif edir. Onun təklifini qəbul edin!” Bənu Kinanədən olan bir nəfər dedi: “İzn verin mən gedib onunla danışım!” Onlar: “Gedə bilər­sən!”- dedilər. O, əs­ha­bələrin yanına yaxınlaşdıqda Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Bu gə­lən filankəsdir. O elə bir tayfa­dandır ki, onlar qur­banlıq dəvələrinə çox hör­mət edir və onları qiymət­lən­dirirlər. Elə isə qurbanlıq dəvələrini ona tə­rəf sürün.” Əshabələr dərhal qurbanlıq dəvələrini sürüb ləbbeyk deyə-deyə onu qarşı­la­dılar. O, ləbbeyk deyə-deyə gələn əshabələri və qurban­lıq də­və­lə­ri gördükdə dedi: “Subhən-Allah! Onlar Allahın Evini ziyarət etməkdən məh­rum olun­mağa layiq deyillər.” Sonra o, tərəfdarlarının yanına qayıdıb dedi: “Mən onların ümrə ziyarətində kəsəcəkləri, üzərilərində qurbanlıq nişanəsi olan dəvələrini gördüm. Düşünürəm ki, Allahın Evini ziyarət etməyə onlara mane olmamalıyıq.” Bu vaxt Mikrəz ibn Həfs adlı bir nəfər ayağa qalxıb de­di: “İzn verin, mən gedib onunla danışım!” Onlar: “Gedə bilərsən!”– deilər. O, əsha­bələrin yanına yaxınlaşdıqda Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Bu gələn Mik­rəz­dır, o xain adamdır!” O, Peyğəmbərlə söhbət etdiyi vaxt Suheyl ibn Amr onların yanına gəldi. Suheyl ibn Amr gəldikdə Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrə de­di: “Artıq sizin bütün işləriniz yüngülləşdi!” Suheyl ibn Amr Peyğəmbərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib dedi: “Gəl bizimlə sizin aranızda (on illik) sülh müqaviləsi bağ­la­yaq!” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - katibini çağırıb müqa­viləni yazmağı ona əmr edib de­di: “Yaz! Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adı ilə!” Suheyl ibn Amr dedi: Ər-Rəh­ma­na gəldikdə isə, Allaha and olsun ki, mən onu tanımıram! Biz bir vaxtlar yaz­­dığımız kimi yaz: “Allahım, Sənin adınla başlayıram!” Bu vaxt mü­səl­man­lar: “Allaha and olsun ki, biz yalnız “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim!” ya­za­cağıq!”- deyə eti­raz etdilər. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - isə katibinə əmr edib dedi: “Yaz! Allahım, Sənin adınla başla­yıram! Bu, Allahın elçisi Mu­həmmədin bağladığı sülh müqaviləsidir...” Suheyl yenə eti­raz edib dedi: “Əgər biz sənin Allahın el­çisi olduğunu etiraf etsəydik, Onun Evini ziya­rət etməyə sənə mane ol­maz­dıq və səninlə vuruşmazdıq. Odur ki, yaz: “Muhəmməd ibn Abdullah!” Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Baxmayaraq ki, siz məni təkzib edirsiniz, amma, Allaha and olsun ki, həqiqətən, mən Allahın elçisiyəm!” Sonra da katibinə “Mu­həm­məd ibn Abdullah” yazmağı əmr etdi.
Zuhri demişdir: “Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - Suheylin dedikləri ilə razılaşdı. Çünki o: “Canım Əlində olan Allaha and olsun ki, müşriklər Allahın haram buyur­duq­larına riayət etməklə məndən hər nə istəsələr, onlara istədiklərini verə­cə­yəm!”– deyə söz vermişdi”.
Sonra Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - ona ilk şərtini təklif edib dedi: “Allahın Evini təvaf et­məyə bizə əngəl törətməyəcəksiniz!” Suheyl dedi: “Xeyr! Allaha and olsun ki, bu dəfə təvaf etməyə sizə izn verməyəcəyik. Yoxsa ərəblər: “Müsəl­man­lar bizim müqavimətimizi qırdılar və bizi məcbur etdilər”– deyə şayiələr bura­xacaqlar. Odur ki, gələn ildən etibarən, (gəlib istədiyiniz qədər Allahın Evini ziyarət edə bilərsiniz).” Əli onun dediklərini yazdı. Sonra Suheyl ikinci şərti təklif edib dedi: “Bizim tərəfdən sənin yanına gələn hər bir kəsi, hətta sə­nin dinini qəbul etsə belə, geri qaytarmalısan!” Müsəlmanlar heyrətlə de­di­lər: “Subhən-Aallah! Müsəlman olub yanımıza gəlmiş bir kimsə müşriklərə qay­ta­rıla bilərmi?!” Onlar bu məsələni müzakirə edərkən, Əbu Cəndəl ibn Su­heyl ibn Amr ayaqları qandallanmış vəziy­yətdə onların yanına gəldi. (Əbu Cəndəl İslam dinini qəbul etdiyi üçün Məkkəlilər onu həbs etmişdilər). O, Məkkənin aşağısında həbs olun­duğu yerdən qaçmış və nəhayət özünü mü­səlmanlara çatdırmışdı. Bu vaxt Suheyl de­di: “Ey Muhəmməd! Bu mü­qa­vi­lənin ilk şər­tinə əsasən onu mənə qay­tarmalısan!” Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Biz hələ müqavi­ləni tamamlamamışıq.” Suheyl dedi: “Allaha and olsun ki, belə ol­duğu təq­dirdə mən də sənin heç bir təklifinlə razılaşmayacağam!” Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Sən Əbu Cəndəli bu müqavilədən istisna et və onu mənə ba­ğışla!” Suheyl dedi: “Mən onu qoyduğumuz şərtdən istisna edib sənə ba­ğış­laya bilmərəm!” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm: “Sən gəl razı ol, onu mənə bağışla!”- dedi. Su­heyl qətiyyətlə rədd edib dedi: “Mən heç cür sənin dediyinə əməl edə bil­mə­rəm”. Bu zaman Mikrəz dedi: “Yaxşı, onu özü­nüzdə saxla­mağa sənə ica­zə verdik!” (Müqavilə bağlayan Suheyl ibn Amr isə buna razılıq vermədi). Bu vaxt Əbu Cəndəl dedi: “Ey müsəlmanlar! Mən müsəlman olub sığı­nacaq tapmaq üçün sizin yanınıza gəldim. İndi isə məni müşriklərə təhvil verirlər? Mənim əzab-əziy­yətlərə məruz qaldığımı görmürsünüzmü?” O, Allah yo­lun­da muşrik­lərin çox şiddətli işgəncələrinə məruz qalmışdı.
Ömər ibn Xəttab deyir ki, o zaman mən gəlib Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm - dedim: “Mə­gər sən Allahın haqq Peyğəmbəri deyilsənmi?” Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm: “Bəli!”– de­yə cavab verdi. Mən dedim: “Məgər biz haqq yolunda, düşmənlərimiz isə ba­til yolda deyillərmi?” O yenə: “Bəli!”– dedi. Mən: “Elə isə nə üçün nöqsan və qüsurların dinimizə daxil olma­sına imkan verməliyik?”– deyə soruşdum. O dedi: “Mən Allahın elçisiyəm və heç vaxt Ona asi olmuram! Allah mənə yar­dım edəcək!” Mən dedim: “Məgər sən bizə: “Bu yaxınlarda Allahın Evinə ge­dib onu təvaf edəcəyik!”– deyə xəbər verməmişdinmi?” O dedi: “Elədir! Mə­gər mən sənə məhz bu il təvaf edəcəyimizi xəbər vermişdim?” Mən: “Xeyr!”– deyə cavab ver­dikdə o dedi: “(Yaxın zamanda) sən mütləq gedib Kə­bəni təvaf edəcəksən!” Sonra mən Əbu Bəkrin yanına gəlib dedim: “Ey Əbu Bəkr! Məgər o, Allahın haqq peyğəmbəri deyil­mi?” O: “Elədir!”- deyə ca­vab verdi. Mən dedim: “Məgər biz haqq yolunda, düşmən­lərimiz isə batil yol­da deyillərmi?” O: “Elədir!”- deyə cavab verdi. Mən: “Elə isə nə üçün nöq­san və qüsurların dinimizə daxil olmasına imkan verməliyik?”– dedim. Əbu Bəkr dedi: “Ey insan! Həqiqətən, o, Allahın elçisidir və heç vaxt Rəb­bi­nə asi olmur. Allah onun yar­dımçısıdır. Elə isə ondan yapış (əmr və qada­ğa­la­rına riayət et). Allaha and olsun ki, o haqq yoldadır”. Mən dedim: “Məgər o bizə: “Bu yaxınlarda Alla­hın Evinə gedib onu təvaf edəcəyik”– deyə xəbər ver­mə­mişdimi?” Əbu Bəkr dedi: “Elədir! Məgər o sənə məhz bu il təvaf edə­cə­yini xəbər vermişdi?” Mən: “Xeyr!”– dedikdə o dedi: “(Yaxın zamanda) sən mütləq gedib Kəbəni təvaf edəcəksən!” Ömər demişdir: “Mən çoxlu xeyirxah işlər gördüm (ki, Allah etdiyim səh­vi bağışlasın)”. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - sülh müqaviləsini bağladıqdan sonra əshabələrinə: “Qal­xın, qurbanla­rınızı kəsin, başınızı qırxdırın!”- deyə əmr etdi.” Allaha and ol­sun ki, Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - bunu üç dəfə təkrar etdi, lakin əshabələrdən heç biri ayağa qalxmadı. Əshabələrin yerlərindən tərpənmədiyini görən Peyğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - Ummu Sələmənin yanına gəldi və onların bu etinasızlığını ona xəbər verdi. Ummu Sələmə dedi: “Ey Allahın elçisi! İstəyirsən­, onlar sənin əmrinə ta­be olsunlar?! Bayıra çıx, sonra qurbanlıq dəvələrini kəsmə­yincə və dəl­lə­yi­ni çağırıb başını qırxdırmayınca onlara bir kəlmə belə demə!” O, bayıra çıxıb qurbanlıq dəvələrini kəsdi, dəlləyini çağırıb başını qırxdırdı və onlara heç bir söz demə­di! Bunu görən əshabələr dərhal qalxıb qurbanlıq dəvələrini kəs­dilər və bir-birilərinin başlarını qırxmağa başladılar. Hətta iş o yerə çatdı ki, (onun əmrini daha tez yerinə yetirmək üçün baş vermiş dar­tışma nəticə­sin­də) əshabələr bilmədən az qala bir-birilərini öldürmüşdülər. Sonra mö­min qadınlar Peyğəmbərin r yanına hicrət etdilər və Uca Allah bu ayəni na­zil etdi: “Ey iman gətirənlər! Mömin qadınlar hicrət edib sizin yanınıza gəldikləri zaman onları imtahana çəkin. Allah onların imanını daha yaxşı bilir. Əgər bunların mömin olduqlarını bilsəniz, onları kafirlərə qaytarmayın. Nə bunlar onlara halaldır, nə də onlar bunlara halaldırlar. Kafirlərin bu qadınlara sərf etdikləri mehri özlərinə qaytarın. Həmin qadınların mehrlərini özlərinə verdiyiniz halda onlarla evlənməyinizdə sizə heç bir günah yoxdur. Kafir qadınlarınızı kəbin altında saxlamayın, sərf etdiyiniz mehri tələb edin. Qoy onlar da mömin qadınlara sərf etdikləri mehri sizdən tələb etsinlər. Allahın hökmü budur. O sizin aranızda hökm verir. Allah Biləndir, Müdrikdir” (əl-Mumtəhənə, 10). Bu ayə nazil olduqdan sonra Ömər iki müşrik zövcəsini boşadı və onlardan bi­ri­ni Müaviyə ibn Əbu Süfyan, digərini isə Səfvan ibn Ümeyyə aldı. Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - Mədinəyə gəldikdən sonra, müsəl­man olmuş qureyşli Əbu Bəsir onun yanına gəldi. Qureyşlilər onu geri qaytarmaq üçün iki adam göndərdi və on­lar Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib: “Bizimlə bağladığın sülh müqaviləsinə əsa­sən Əbu Bəsiri geri qaytar!”- deyə ona müraciət etdilər. O, Əbu Bəsiri həmin iki nəfərə təhvil verdi. Onlar Əbu Bəsirlə Məkkəyə yola düşdülər və nəhayət gəlib zül-Hüleyfəyə çatdılar. Burada onlar (xurcunlarındakı) xurma­dan ye­mək üçün dayan­dılar. Əbu Bəsir onlardan birinə: “Ey filankəs, Vallahi ki, sə­nin bu qılıncın çox gözəldir!”– dedi. Qılın­cın sahibi onu qınından çıxarıb de­di: “Doğ­rudan da, bu çox gözəl qılıncdır. Mən onu bir neçə dəfə təcrübə­dən ke­çirmişəm.” Əbu Bəsir: “Göstər görüm necə qılıncdır”- dedi, sonra da für­sət tapıb qılıncı onun əlindən aldı və onun nəfəsini kəsənədək qılıncla onu vur­­du. O birisi isə qaçıb Mədi­nəyə gəldi və tələsik məscidə daxil oldu. Pey­ğəm­bər - sallallahu aleyhi və səlləm - onun vahimə içində yüyürə-yüyürə gəldiyini görüb: “Bu adam nə­dənsə qorxub!”– dedi. O, Peyğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına gəlib dedi: “Vallahi, yol­da­şım öldürüldü! (Məni qorumasa­nız) mən də öldü­rüləcəyəm.” Bu vaxt Əbu Bəsir gəlib dedi: “Ey Allahın Peyğəmbəri! Allaha and olsun ki, O, sənə və­dini yerinə yetirməyə yardım etdi və sən də məni müş­riklərə təhvil ver­din. Sonra isə Allah məni onların əlindən xilas etdi. Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - dedi: “Vay bu­nun anasının halına! Bu, müharibə alovunu qızışdıran bir kimsədir. Əgər bir neçə nəfər də onunla həmrəy olsa, (o zaman müharibə alovu qızışacaq və sülh müqaviləsi pozulacaqdır)”. Əbu Bəsir bunu eşitdikdə yenidən müş­rik­lə­rə qaytarı­lacağını başa düşdü və Mədinədən çıxıb dənizin sahilinə tərəf get­di. Sonra müşrik­lərdən canını qurtarmış Əbu Cəndəl ibn Suheyl də gəlib ona qoşuldu. Daha sonra Məkkə müşrik­lərindən yaxa qurtaran hər bir mü­səl­man ona qoşuldu və beləliklə də, onlar qüvvətli bir dəstəyə çevrildilər. Val­lahi, onlar hər dəfə Qureyşin ticarət karvanının Şama yola düşdüyündən xə­bər tutduqda, karvanın qabağını kəsir və onları öldürüb mallarını gö­tü­rür­­dülər. (Bu təhlükəni görən) Qureyş öz tərə­findən bir nümayəndəni Pey­ğəm­bərin - sallallahu aleyhi və səlləm - yanına göndər­di. Bu dəfə qureyşlilər Peyğəmbəri - sallallahu aleyhi və səlləm - Allaha and verib arala­rında olan qohumluq əlaqə­lərinin hörmətinə görə (onların ticarət kar­van­larını Əbu Bəsir və onun camaatından qorumaq üçün) ona yalvarırdı. Onlar Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm: “(Bundan sonra müsəlman olaraq Məkkədən Mədi­nə­yə) hicrət etmiş hər bir şəxs geri gəti­rilməyəcəkdir”- deyə xəbər gön­dər­miş­di­­lər”. Pey­ğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabələrdən birini Əbu Bəsirin və onun camaatının ya­nı­na göndərdi və Uca Allah bu ayələri nazil etdi: “Sizi onların üzərində qələbə çalmağa müvəffəq etdikdən sonra, Məkkə vadisində onların əlini sizdən, sizin də əlinizi onlardan çəkən Odur. Allah sizin nə etdiklərinizi Görəndir. Onlar kafirlər, sizi Məscidul-Hərama buraxmayan və qurbanlıq heyvanlarını qurbangaha gedib çatmağa qoymayan kimsələrdir. Əgər Məkkədə tanımadığınız mömin kişi və mömin qadınları bilmədən tapdalayıb əzmək və onların ucbatından günaha batmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmasaydınız, Allah ora zorla girməyinizə izin verərdi. Lakin Allah istədiyini Öz mərhəmətinə qovuşdursun deyə buna izin vermədi. Əgər onlar bir-birindən seçilsəydilər, Biz onlardan kafir olanlara ağrılı-acılı bir əzab verərdik. Kafirlər öz qəlbində təkəbbürlüyə – cahiliyyə lovğalığına qapıldıqları zaman Allah Öz Elçisinə və möminlərə mənəvi rahatlıq nazil etdi və onlara təqva sözünü vacib buyurdu. Onların buna daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi bilir” (əl-Fəth, 24-26).
Onla­rın təkəbbür və təəs­sübü (Hu­deybiyə müqaviləsində) “Mərhəmətli, Rəhm­li Allahın adı ilə!”, “Allahın elçisi” sözlərini yaz­maqdan imtina etmə­lə­ri və həmin il müsəl­man­ların Məkkəyə daxil olub, Allahın evini ziyarət et­mə­yə razılıq verməmələri idi”.
 
əl-Buxari, 2529,  2731-2732.