Ramazan ayının orucu

Ramazan ayının orucu Quran ayələrinin və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) hədislərinin açıq-aydın mətnlərinə əsasən fərzdir (vacibdir). Uca Allah buyurur: "Ey iman gətirənlər! Sizdən əvvəlkilərə vacib edildiyi kimi, sizə də oruc tutmaq vacib edildi ki, bəlkə pis əməllərdən çəkinəsiniz". (əl-Bəqərə, 183).
Həmçinin buyurur: "İnsanlara doğru yolu göstərən, bu yolun və haqqı batildən ayırd edənin açıq-aydın dəlilləri olan Quran ramazan ayında nazil edilmişdir. Sizlərdən bu aya çatan şəxslər həmin ayı oruc tutmalıdırlar". (əl-Bəqərə, 185).
Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "İslam beş əsas üzərində qurulub: "Allahdan başqa haqq ilahın olmadığına və Muhəmmədin Allahın Elçisi (salləllahu aleyhi və səlləm) olduğuna şəhadət vermək, namaz qılmaq, zəkat vermək, Evi (Kəbəni) həcc etmək və Ramazan orucunu tutmaq". (əl-Buxari, 8).

Ramazan orucunun fəzilətləri

• Ramazan orucunun üstünlüklərindən biri bu ayda möminlərin günahlarının bağışlanmasıdır. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: "Kim Ramazan ayını imanla və mükafatını (yalnız Allahdan) umaraq oruc tutarsa, keçmiş günahları bağışlanar". (əl-Buxari, 38).
• Bu ayda oruc tutan möminlərə Allah böyük mükafat hazırlamışdır. Peyğəmbər (Allahın ona və ailəsinə salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Kim Ramazan ayında oruc tutsa, sonra Şəvval ayının altı gününü də buna əlavə etsə, il boyu oruc tutmuş kimidir". (Muslim, 1164).
• Bu ayda Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və alihi və səlləm) buyurduğu kimi Allahın mərhəmət qapıları açılır və şeytanlar zəncirlənir: "Ramazan ayının ilk gecəsi girdikdə şeytanlar və cinlərin şər olanları zəncirlənir, Cəhənnəmin qapıları bağlanaraq bir qapısı belə açılmır...". (ət-Tirmizi, 682).
• Bu mübarək ayda Qədr gecəsi vardır. Uca Allah buyurur: "Həqiqətən, Biz onu (Quranı) Qədr gecəsində nazil etdik! Sən haradan biləsən ki, Qədr gecəsi nədir? Qədr gecəsi min aydan xeyirlidir. O gecə Rəbbinin izni ilə mələklər və Ruh (Cəbrail) hər işə görə yerə enirlər. O gecə sübh açılanadək əmin-amanlıq olur!" (əl-Qadr, 1-5). O gecədə Uca Allaha ibadət etmək, yaxşı işlər görmək min ayda edilən əməllərdən daha xeyirlidir. Həmçinin, Qədr gecəsinin üstünlüyü, o gecəni ibadətlə keçirənin keçmiş günahlarının bağışlanmasıdır. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) demişdir: "Kim Qədr gecəsini imanla və mükafatını Allahdan umaraq ibadət edərsə, keçmiş günahları bağışlanar". (əl-Buxari, 35). Qədr gecəsi Ramazan ayının axır on gecəsinin tək gecələrindən biridir. Aişə (Allah ondan razı olsun) deyir: "Mən dedim: "Ey Allahın Elçisi, de görüm, hansı gecənin Qədr gecəsi olduğunu bilsəm, nə deyim?" Allah Elçisi (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurdu: "De: "Allahım, Sən Bağışlayan, Səxavətlisən və bağışlamağı sevirsən, məni bağışla! (Allahummə innəkə afuvvun kərimun tuhibbul-afva fə'fu-anni)". (ət-Tirmizi, 3513).

Kimlər oruc tutmalıdır?

Oruc tutmaq – sağlam, ağıllı və həddi-buluğa çatmış hər bir müsəlmana fərzdir (vacibdir). Oruc tuta bilməyən qocalar və xroniki ağır xəstələr oruc tutmaqdan azad olunurlar. Lakin onlar fidyə verməli, yəni orucluğun hər bir gününün müqabilində bir yoxsula yemək verməlidirlər. Bir dəfəyə, yaxud ayrı-ayrı vaxtlarda 30 nəfəri yedizdirmək də olar. Hamilə və uşaq əmizdirən qadınlar, uşaqlarının sağlamlığına zərər dəyməsindən qorxduqda oruclarını kəsə bilərlər. Lakin gələn ilin Ramazan ayına qədər buraxdıqları günlərin orucunu tutmalıdırlar. Xəstə və səfərdə olanlar oruc tutmaya bilərlər. Onlar buraxdıqları orucu sonradan tutmalıdırlar. Uca Allah buyurur: "Xəstə və ya səfərdə olanlar isə başqa günlərdə eyni sayda oruc tutmalıdır". (əl-Bəqərə, 185). Heyzli və nifaslı (aybaşı və doğuşdan sonrakı qanaxma halları keçirən) qadınlara oruc tutmaq qadağandır. Onlar qanaxma qurtardıqdan sonra oruc tutmalıdırlar.

Ramazan ayının əvvəlini və sonunu necə bilmək olar?

Hicri təqviminə əsasən ay 29 və ya 30 gün olduğundan Ramazan ayı göydə hilalın (yeni ayın əlamətinin) görünməsi ilə başlayır və Şəvval ayının hilalının görünməsi ilə sona yetir. Peyğəmbər - ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun - buyurmuşdur: “Ramazandan əvvəl oruc tutmayın, onun hilalını görməklə oruca başlayın, Şəvval ayının hilalını görməklə də orucunuzu bitirin. Əgər bulud hilalı görməyinizə mane olarsa, onda ayın günlərini otuz hesab edin” (ət-Tirmizi, 684). Həmçinin, buyurur: "Onu (təzə doğmuş ayı) gördükdə oruc tutun, onu gördükdə də iftar edin (orucu açın). Əgər onu görə bilməsəniz onda ayın günlərini otuzdan hesablayın". (Muslim, 1081). Bu hədisdən aydın olur ki, Ramazandan əvvəl gələn Şaban ayının 29-u hilalı görmək mümkün olmasa, onda həmin ayı 30 günə tamamlayıb ertəsi gün oruc tutmağa başlanılmalıdır. Həmçinin, bu üsulla Ramazan ayının sonu təyin edilir.

Orucluğun əsasları

• Səhər dan yeri söküləndən gün batana kimi yeməkdən, içməkdən və cinsi əlaqədə omaqdan çəkinmək. Uca Allah buyurur: "Dan yeri söküləndə ağ sap (şəfəq) qara sapdan (gecənin qaranlığından) seçilənə qədər yeyin-için. Sonra gecəyədək orucunuzu tamamlayın". (əl-Bəqərə, 187). Bu ayədə ağ sap və qara sap dedikdə, gündüzün ağlığı və gecənin qaranlığı nəzərdə tutulur.
• Niyyət etmək. Orucu Allah rizası üçün tutmaq. Uca Allah buyurur: "Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım!" (əz-Zəriyət, 56). Həmçinin, yəhudi və xristianlar haqqında buyurur: "Halbuki onlara, dini məhz Allaha məxsus edərək, həniflər kimi ibadət etmək, namaz qılmaq və zəkat vermək əmr olunmuşdu. Doğru din də elə budur!" (əl-Beyyinə, 5). Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Həqiqətən bütün əməllər niyyətlərə bağlıdır. Hər kəsə də yalnız niyyət etdiyi şey qalacaqdır...". (əl-Buxari, 1). Niyyət sübh əzanından qabaq Ramazan ayı ərzində hər gecə edilməlidir. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: "Sübh namazından öncə oruc tutmağa niyyət etməyənin orucu məqbul sayılmır". (Əbu Dəvud, 2437). Dinimizdə niyyəti dilə gətirmək çirkin bidətdir (dinə sonradan gətirilən yenilikdir). Çünki, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) bunu əmr etməmişdir.
• Günahlardan çəkinmək. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Kim yalan danışmaqdan və bu yalana əməl etməkdən əl çəkməsə, yeməyini və içməyini tərk etməsinə Allahın ehtiyacı yoxdur". (əl-Buxari, 1903). Həmçinin, o (salləllahu aleyhi və səlləm) belə demişdir: "Oruc bir qalxandır. Sizdən biriniz oruc tutduğu zaman günah işlər görməsin və dava-dalaş salmasın. Əgər kimsə onu söysə və ya onunla dalaşmaq istəsə, qoy: "Mən oruc tutmuşam" - desin". (əl-Buxari 1904). Bu baxımdan oruc tutan qulağı, gözü, dili və bütün əzaları ilə oruc tutmalıdır.

Orucu kamilləşdirən əməllər

• Dan yeri söküləndən qabaq yemək (səhur etmək). Peyğəmbər (Allahın ona və ailəsinə salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Sahur yeməyi bərəkətdir, biriniz bir qurtum su ilə olsa belə onu tərk etməsin! Çünki Allah və Onun mələkləri səhur yeməyi yeyənlərə xeyir-dua edərlər". (Əhməd, 11101). Onun vaxtı gecə yarısından sübh namazına kimidir. Səhuru bu vaxta qədər uzatmaq Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsidir.
• İftar açmağa (gün batan kimi) tələsmək. İftara tələsmək Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və alihi və səlləm) sünnəsidir (adət-ənənəsidir). Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Bunda yəhudi və xristianlara müxaliflik vardır, çünki onlar iftarlarını ulduzlar görünənə qədər yubadardılar". (əl-Buxari, Muslim). Həmçinin o (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: "İnsanlar iftar açmağa tələsdikcə xeyir içində olacaqlar". (əl-Buxari, 1957). Ona görə də aydınlığın yox olmasını və ulduzların görünməsini gözləməmək, gün batan kimi iftar açmaq lazımdır.
• Məğrib (günbatan) namazından qabaq iftar açmaq. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) demişdir: "Sizdən biriniz iftar etdikdə xurma ilə iftar etsin, çünki o bərəkətdir. Əgər xurma tapmazsa, su ilə iftar etsin, çünki o pakdır...". (ət-Tirmizi, 638).
• Oruclu ikən və iftar vaxtı Uca Allaha dua etmək. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: "Oruc tutanın, iftar açdığı vaxt etdiyi duası rədd olunmur". İftar vaxtı edilən dualar: "Susuzluq getdi, damarlar islandı və inşəAllah əcrimiz yazıldı! - Zəhəbəz-zaməu vabtəllətil-uruqu va səbətəl-əcru inşə-Allah". Abdullah ibn Amr ibn əl-As (Allah ondan razı olsun) iftar açanda bu duanı edərdi: "Allahım, hər şeyi əhatə edən mərhəmətinlə məni bağışlamağını diləyirəm! - Allahummə inni əsəlukə birahmətikə əlləti vasiət kullə şeyin ən-təğfirali".
• İftar yeməyi vermək. Allah Rəsulu (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdur: "Oruc tutana iftar verən adam onun qədər savab qazanır, oruc tutanın da savabından heç bir şey əskilmir".
• Əliaçıqlıq etmək. İbn Abbas (Allah onların hər ikisindən də razı olsun) rəvayət edir: "Allahın Elçisi (salləllahu aleyhi və səlləm) insanların ən səxavətlisi idi. Ramazan ayında, Cəbrail (Allah ona salamı olsun) ilə görüşdüyü zaman isə daha səxavətli olardı. Cəbrail (aleyhis-sələm) Ramazan ayının hər gecəsində Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) ilə görüşər, onunla birgə Quranı oxuyub təkrar edərdi. Odur ki, bu günlərdə Allahın Elçisi (salləllahu aleyhi və səlləm) xeyirxah işlər görməkdə sərbəst əsən küləkdən daha comərd olardı". (əl-Buxari, 6).
• Qurani Kərimi  oxumaq, zikr və istiğfar (Allahdan bağışlanma diləmək) etmək. Ramazan ayı Quran ayıdır. Müsəlmanlar bu ayın fəzilətindən yararlanaraq daha çox Quran oxumalı, Uca Allahı zikr etməli və Ondan bağışlanma diləməlidirlər.
• Təravih namazları qılmaq. Təravih namazı yalnız Ramazan ayına xas olan, bu ayın hər gecəsi işa (axşam) namazından sonra, vitr namazından əvvəl qılınan 8 rükətli sünnət namazıdır. Bu namazları camaatla və ya təklikdə, məsciddə, yaxud evdə qılmaq olar.
• Ramazan ayının axır on günündə ibadətləri gücləndirmək. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Ramazan ayının axır on gününün bütün gecələrini ibadətlə keçirər, ailəsini namaz qılmaq üçün oyandırar, eləcə də gün ərzində məsciddə etikaf edərdi. Oradan ancaq ehtiyacını ödəmək və dəstəmaz almaqdan ötrü çıxardı.
• Etikaf – Uca Allaha ibadət məqsədi ilə məsciddə qalmaqdır. Etikaf Quran oxumaq, namaz qılmaq, zikr və dua etmək kimi bir çox ibadəti özündə cəm edir. Əbu Hureyrə (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki: "Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) hər ramazanda on gün etikaf edərdi. Vəfat etdiyi ildə isə iyirmi gün etikaf etdi". (əl-Buxari, 2044). Cümə və camaat namazlarını buraxmamaq üçün etikaf yalnız məscidlərdə edilməlidir. Etikafda olan özünü Uca Allaha ibadətə və Onu zikr etməyə həsr edir, özünü bundan yayındıran şeylərdən uzaq tutaraq qəlbi ilə Rəbbinə yaxınlaşır. Etikaf aşağıdakı şərtlərə əməl olunduqda düzgün sayılır: 1) Niyyət etmək (niyyətlə bağlı hədisə əsasən); 2) etikafı məsciddə icra etmək. Uca Allah buyurur: "Məscidlərdə etikafda olduğunuz zaman…". (əl-Bəqərə, 187); 3) etikafın camaat namazı qılınan məsciddə olması.

Orucu batil etməyən şeylər

• Ətirdən və sürmədən istifadə etmək.
• Qüsl etmək və yuyunmaq.
• İynə vurdurmaq (qidalandırıcı və vitaminlərdən başqa), gözə dərman damcılatmaq.
• Ağzı və burnu suyu udmamaq şərti ilə yaxalamaq. Ağzı və burnu yaxaladıqda ehtiyatlı olmaq lazımdır. Əgər təsadüfən su udlaqdan daxilə keçərsə, oruc batil olmur. Ona görə ki, bu bilərəkdən baş verməmişdir. Uca Allah buyurur: "Etdiyiniz səhvlərə görə sizə günah yoxdur. Lakin qəsdən etdiyiniz işlərdən ötrü günah vardır". (əl-Əhzəb, 5).
• Udmamaq şərtilə xörəyin dadına baxmaq.
• Ağız suyu (tüpürcək), toz və tüstü udmaq. Ağız suyunu udmaq, eləcə də tüpürmək orucu pozmur. 
• Öpmək.
• Cinsi orqanlardan çıxan maye (qəsdən şəhvət nəticəsində çıxan spermadan başqa). Ramazan gecələri yeməyə, içməyə və cinsi əlaqədə olmağa icazə verilir.

Orucu batil edən şeylər

• Heyz və nifas (günəş batmamışdan qabaq baş versə).
• Cinsi əlaqə. Oruclu ola-ola qadını ilə bilərəkdən cinsi əlaqədə olan günahını yumaqdan ötrü 60 gün dalbadal oruc tutmalı, tutduğu günlərdə orucunu pozarsa, yenidən oruc tutmağa başlamalıdır.
• Qəsdən qusmaq.
• Qəsdən yemək və içmək. Unudaraq yemək yeyənin orucu batil olmur, belə ki, Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdur: "Oruclu ikən unudaraq yeyən və içən oruca davam etsin, çünki Allah onu yedirib və içizdiribdir". (əl-Buxari, 1933). Unudaraq yeyən və içən oruc tutmağa davam etməli, orucunu dayandırmamalı və sonra da qəzasını tutmamalıdır.
• Siqaret çəkmək, saqqız çeynəmək və qidalandırıcı iynələr vurdurmaq.

Fitrə

Peyğəmbərimiz (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) hər kəsə – kişi və qadına, böyük və kiçiyə, hətta ana bətnində olan uşağa görə imkanı olanlara fitrə verməyi vacib etmişdir. Fitrə adam başına bir saa (təqribən 2,5 kq) miqdarında xurma, arpa, buğda, kişmiş və ya düyü verilməlidir. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) bunu bayram namazından qabaq verməyi buyurmuşdur. Bunu bayramdan bir-iki gün qabaq da vermək olar. Bayramdan sonraya saxlamağa icazə verilmir. Ailə başçısı ailə üzvlərinə, hətta ana bətnində olan uşağa görə də fitrə çıxararaq onu yoxsul, yetim və ehtiyaclı müsəlmanlar arasında paylaşdırır.
 

Bayram namazı

Bayram namazı günəş çıxandan sonra fitr günü (Şəvval ayının birinci günü) qılınır. Bayram namazında hamı – kişi, qadın, qoca və uşaqlar iştirak edirlər. Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) dövründə müsəlmanlar bir yerə toplaşardılar, lakin bütün insanların məscidə sığmadığına görə, namazı geniş bir yerdə qılardılar. Bayram namazı iki rükətdən ibarətdir və adi namazdan təkbirlərin, yəni "Allahu Əkbər" sözlərinin sayı ilə fərqlənir. Namazın birinci rükətində yeddi, ikincidə isə beş təkbir deyilir. Namazdan sonra bayram xutbəsi oxunur. Ramazan bayramı müsəlmanların qəlblərini birləşdirərək Uca Allahın mərhəmətinə yönəldir. Mübarək bayram günündə müsəlmanların bir-birlərinə təbrikləri: "Allah bizdən də, sizdən də qəbul etsin!" sözləridir. Bayram günlərində oruc tutmaq olmaz.